Bęćkowo

Stan obecny

Własność prywatna

Historia

W 1425 roku nad górną Wissą osiedlili się bracia Szczukowie, Falisław i Marcin, pochodzący ze wsi Grabiów koło Nasielska. Po jedenastu latach zakupili oficjalnie od księcia Władysława przywilej na zasiedloną już przez siebie ziemię. Falisław nabył 30 włók i założył na nich wieś Szczuki-Falisławy, a Marcin na 25 włókach dał początek wsi Szczuki-Marciny. W późniejszych latach zamieszkujący obie wsie Szczukowie herbu Grabie poczęli używać przydomków: Baran, Bączek, Mróz, Sławuta, aby łatwiej się odróżnić. Później nabywali kolejne ziemie i pojawiły się Szczuki Piotrowe, Jambrzyki, Pełczyn i Bęćkowo.|
W 1456 roku Andrzej Bączek, syn Marcina Szczuki kupił 30,5 włóki ziemi leżącej między Zacieczkami i Lipnikiem oraz Chojnówkiem i granicą Prus. W pierwszym z tych miejsc powstała wieś Bączkowo, której nazwa przekształciła się później w Bęćkowo, w drugim – Tarachy, które do końca istnienia dóbr bęćkowskich były z nimi związane. Andrzej Bączek żył jeszcze w 1506 roku. Po jego śmierci Bączkowo i Tarachy przejął syn, Piotr Bączkowicz.
Na początku lat 70. XVI wieku znaczna część Bęćkowa należała do kilku Bączków, reszta natomiast do Iłowskich. Przed rokiem 1577 Anna Iłowska wniosła w posagu swój bęćkowski majątek Mikołajowi Wildze, staroście ostrołęckiemu. Około 1620 roku właścicielką Bęćkowa i Tarach była córka Anny i Mikołaja Wilgów, Elżbieta Kenzikowa. W tym czasie Bączków w Bęćkowie już nie było, zamieszkiwali oni Szczuki-Marciny, czyli dzisiejsze Skaje.
W 1673 roku właścicielem Bęćkowa jest Jakub Mężyński, a trzy lata później – Grajewscy z Grajewa. W 1702 Zygmunt Grajewski, podkomorzy wiski, wsie Bęćkowo i Tarachy, przekazał w posiadanie łowczemu bielskiemu, Kazimierzowi Karwowskiemu i jego prawnym następcom. Tym następcą był syn Paweł, poseł na sejm w latach 1744 i 1752, zmarły w 1789 roku jako podkomorzy bielski. To on zbudował w latach 1752-1760 istniejący do dzisiaj dwór w Bęćkowie. Dwór usytuowany był w centralnej części założenia. Murowany z cegły, tynkowany. Otoczony był przez rozległy park, który od północy łączył się z dużym sadem. Obok 2 stawy. Od zachodu, poza parkiem znajdowały się zabudowania gospodarcze. Całość założenia dworsko-ogrodowego otaczał kamienny mur.
Paweł Karwowski miał syna Joachima, który wstąpił do zakonu i został rektorem Collegium Pijarskiego w Szczuczynie. Prawdopodbnie to było przyczyną, że po śmierci Pawła Karwowskiego w 1789 roku Bęćkowo weszło w skład dóbr szczuczyńskich, należących pod koniec XVIII wieku do generała Józefa Łączyńskiego, a od 1800 – do jego syna Augusta, który postanowił dobra rozparcelować i sprzedawać. Prawdopodobnie w 1808 roku Bęćkowo nabył od niego Ignacy Kisielnicki, właściciel Kisielnicy i Porytego, radca prefektury departamentu łomżyńskiego i sędzia ziemski wiski. Po pewnym czasie przekazał on z kolei bęćkowski majątek w ręce Jakuba Klimontowicza, marszałka szlachty powiatu biebrzańskiego, po którym dziedzicem został jego syn Wincenty, ożeniony z Wiktorią z Kulwieciów. Wincenty zmarł w 1846 roku, Wiktoria zaś 10 lat później. Po następnych 10 latach ich córka Wanda Klimontowiczówna wniosła w posagu Bęćkowo i Tarachy Feliksowi Kozłowskiemu. Kozłowscy – Feliks, a potem jego syn Jan – gospodarowalii na dobrach bęćkowskich do 1920 roku. Ostatnim dziedzicem na Bęćkowie był Rajmund Skarżyński. Początkowo pracował on w majątku jako rządca, ale potem przejął go na własność i poślubił Felicję, siostrę zmarłego w 1920 roku Jana Kozłowskiego. W tym czasie, na przełomie XIX i XX wieku dwór został przebudowany. Kolejne zmiany , szczególnie otoczenia dworu, nastąpiły podczas IWŚ.
Drugą wojnę światową dwór przetrwał w niezłym stanie, ale po jej zakończeniu ziemię dworską (215 ha) rozparcelowano i sprzedano 57 rodzinom. Natomiast 13 ha tzw. resztówki i założenie dworsko-ogrodowe postanowiono oddać szkole rolniczej. Szkoła, niestety, nie powstała, zawiązano natomiast rolniczą spółdzielnię produkcyjną, która doprowadziła dwór bardzo szybko do ruiny. Spółdzielnię rozwiązano w 1957 roku i rozpoczęto remont dworu, a ponieważ prowadzono go pod ścisłym nadzorem służb konserwatorskich, po dwóch latach odzyskał przedwojenny stan, przynajmniej jeśli chodzi o wygląd zewnętrzny. Po zakończeniu prac umieszczono w nim szkołę podstawową z mieszkaniem dla kierownika. Szkoła przetrwała tu do 2000 roku, kiedy właścicielem dworu została osoba prywatna.(Jarosław Bochyński 2024)

Opis

Dwór murowany z cegły i otynkowany, posadowiony na planie prostokąta o wymiarach 22 x 24 m, podpiwniczony, z poddaszem przekrytym dachem łamanym o połaciach krytych wtórnym eternitem. Elewacja frontowa 7 osiowa z 3 osiowym wgłębnym portykiem, wspartym na 4 masywnych kolumnach toskańskich połączonych ze sobą koszowymi łękami. Na osi 3 osiowa, dwukondygnacyjna, mieszkalna facjatka, wieńczona szczytem o uskokowych spływach i ściętym wierzchołki. Analogiczny portyk i facjatka na elewacji tylnej z tym, że tam szczyt jest trójkątny. Układ wnętrz trzytraktowy z sienią i salonem na osi. Całość skomponowana w duchu późnego baroku. Wystrój elewacji sprowadzony do minimum. Płaskie opracowanie ścian. Fronton, skierowany na południe, wychodził niegdyś na obszerny dziedziniec z klombem pośrodku i podjazdem, na który prowadziła prostopadle do dworu aleja wysadzana drzewami.
Część gospodarcza znajdowała się w pewnej odległości, za drogą stanowiącą zachodnią granicę dworskiego założenia. Ponieważ zabudowania postawiono wzdłuż tej drogi, nie było tam dziedzińca gospodarczego. W pierwszym okresie istnienia majątku stajnie, chlewnie, stodoła i spichlerz były drewniane, dopiero na przełomie XIX i XX wieku wymieniano je stopniowo na murowane. Były to budynki starannie wykończone, o niebanalnej architekturze, o czym świadczy zachowana do dzisiaj stodoła z kamienia i cegły, z wysokimi przyporami w części szczytowej i ozdobnym układem fragmentów ceglanych oraz wywietrzników. Nad bramą wjazdową do stodoły zachowały się inicjały dziedzica – najprawdopodobniej Jana Kozłowskiego. Podczas pierwszej wojny światowej otaczający założenie kamienny mur został rozebrany, a jego miejsce zajęły żywopłoty. Później między dworem a sadem poszerzono park, nasadzając wiele gatunków drzew i krzewów, a w kierunku stawów poprowadzono aleję. Od dworu w kierunku północnym biegła oś widokowa. (Jarosław Bochyński 2024)

Park

Park z 2 poł. XVIII w.

Inne

Żródła:
Karty zabytku 1959 i 1979
Opracowanie Iwony Górska, OT NID w Białymstoku z 2014 roku
http://dworypogranicza.pl
Zdjęcia z 1979 roku Teresa Krzyżanowska
Zdjęcia z 1959 roku D.G. Putkowski
Zdjęcia z 2011 roku Iwona Górska