Przemyśl

Stan obecny

Obecnie gmach pełni funkcję centrum kulturalnego.

Historia

Zamek królewski, po wielu przekształceniach zachował się. Wznosi się na prawym brzegu Sanu w południowo-zachodniej części miasta. Od 1956 roku do dziś na terenie zamku prowadzone są prace badawcze. Nastawione są głownie na poznanie wczesno średniowiecznej osady. Zamek został zbudowany jak podaje Jan z Czarnkowa przez Kazimierza Wielkiego w krótkim okresie po przyłączeniu ziemi przemyskiej do Królestwa Polskiego. Murowany zamek powstał na miejscu wcześniejszego grodu potwierdzonego w Kronice Nestora w zapisie pod rokiem 981. W skład drewniano-ziemnego założenia grodu wchodziła również kamienna rotunda z palatium.
Wczesno-średniowieczna murowana warownia była wielokrotnie niszczone w trakcie rywalizacji o ziemię przemyską trzech państw: Polski, Rusi, i Węgier. W 1498 roku zamek wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego został doszczętnie zniszczony przez Wołochów. Po zniszczeniach zamek został odbudowany i znacznie rozbudowany staranie starosty przemyskiego Piotra Kmity (1511-1553). Inwentarze z lat 1553 i 1568 dają obraz przekształceń warowni. Kolejni starostowie prowadzili prace budowlane lecz ich zakres nie zmienił wyraźnie formy założenia XVI wiecznego. W murach zamku zachowały się reliktu budowli kazimierzowskiej: fundamenty wieży na planie kwadratu o boku 9,2 m, prostokątne wnętrze o wymiarach 3,7/4,8 m, od strony południowo-zachodniej i południowo-wschodniej zachował się fragment murów kurtynowych, ostrołukowe elementy bramy wjazdowej oraz fragment kurtyny północno-wschodniej. Zamek z czasów Piotra Kmity znany jest przede wszystkim z spisywanych później inwentarzy.
Założenie składało się z zamku właściwego oraz przygródka od północnego-zachodu. Wczesnorenesansowa budowla składała się z czworoboku murów obwodowych z drewnianymi gankami. Naroża założenia wypełniona były wieżami ze strzelnicami, trzy z nich były to nowe wieże cylindryczne jedna stara, czworoboczna gotycka wieża została zaadoptowana. Brama wjazdowa została zabudowana dwukondygnacyjnym budynkiem bramnym. Wnętrze zamku zabudowane było drewnianymi budynkami. Do przygrodka prowadził drewniany most przerzucony nad fosą. W latach 1612-1631 powstało północno-wschodnie skrzydło mieszkalne podzielone na sześć pomieszczeń oraz zwieńczenia attykowe baszt. Prace te zainicjowane były przez ówczesnego starostę i pana zamku Marcina Krasickiego. Wówczas rozpoczęto budowę krużganków jednak ich ukończenie wyszło poza ramy tego czasu. Lata późniejsze to okres powolnego upadku zamku i niszczenia bez bieżących napraw.
Dopiero lata 1759-1762 i czas panowania na zamku starosty Stanisława Antoniego Poniatowskiego (późniejszego króla Polski) doprowadziły do odzyskania blasku przez zamek. Przeprowadzono wówczas gruntowny remont, wyburzono baszty południową i zachodnią oraz południowo-zachodni mur kurtynowy cofnięto o kilka metrów. Zamek zmniejszył wówczas swoją powierzchnię. W XIX wieku pod rządami austriackimi zamek pełnił funkcję więzienia a w 1885 roku skrzydło północno-wschodnie zaadoptowano na potrzeby teatru ?Fredreum?. Restauracja zabytku prowadzona w latach 70 tych i 80 tych przywróciła zamkowi wygląd z czasów Piotra Kmity.

Park

Park.

Inne

Skrzydło północne zamku
Budynek bramny
Mury z basztami
Fundamenty rotundy i palatium, X-XI w.