Sanok

Stan obecny

Muzeum.

Historia

Z królewskiego zamku do dziś zachował się jedynie dwukondygnacyjny budynek. Założenie położone było we wschodniej części miasta, na wzniesieniu nad doliną Sanu. Założenie rozpoznane zostało w trakcie prac wykopaliskowych prowadzonych przez A. Kunysza (1961-63), M. Sydoruk (1977-1978) i M. Zielińską (1981-1984). Badania architektoniczne przeprowadzone zostały pod kierunkiem J. T. Frazika. Pierwsza wzmianka odnośnie grodu sanockiego pochodzi z Latopisu Hipackiego i dotyczy zajęcia Sanoka przez króla węgierskiego Gejzę II w 1150 roku. Dziś wiemy, że dokument mówi o innym, położonym w pobliskiej Trepczy grodzie. W badań wykopaliskowych wynika, że równocześnie w miejscu późniejszego założenia królewskiego również funkcjonował wczesnośredniowieczny gród. Zarówno Jan Długosz jak i Jan z Czarnkowa fundację zamku oraz lokację miasta przypisują Kazimierzowi Wielkiemu. Dokładniejszych informacji na temat budowli dostarczają nam dokumenty z lat 40 tych XV wieku, kiedy to odbywał się generalny remont zamku. Wspomniana została wówczas wieża gliniana ? ceglana. W pełni udokumentowane są również prace murarskie podjęte przez starostów sanockich Stanisława Pileckiego (1516-1523) oraz Mikołaja Wolskiego (1523-1548). W dokumencie inwentarzowym z 1548 roku zamek sanocki określony został jako nowy.
Założenie składało się wówczas z dwóch bram, zwodzonego mostu, podpiwniczonego budynku głównego, do którego przylegały: spichlerz, zbrojownia, kuchnia, łaźnia i browar. W skład założenia wchodził również dom, piekarnia i baszta. Następne prace podjęte przy zamku podjął starosta Mikołaj Cikowski (1558-1572). Wzniesiono wówczas skrzydło boczne zamku oraz murowaną basztę. Akta sejmików szlacheckich z lat 1616 i 1618 mówią o złym stanie technicznym zamku. W 1636 roku część zabudowań założenia zsunęła się do Sanu. W 1799 roku rozpoczęła się rozbiórka zrujnowanego zamku. W trakcie prac zadecydowano o pozostawieniu budynku głównego, który po remoncie pełni obecnie funkcje Muzeum Historycznego. W trakcie badań wykopaliskowych odsłonięto fundamenty skrzydła południowego zamku datowanego na XVI wiek.

Zachowany fragment zamku to skrzydło wschodnie założenia powstałe w XIV wieku. Jest to dwukondygnacyjny, jednotraktowy budynek , podzielony na cztery pomieszczenia, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 11,8X42,6 m. W północnej części wzgórza w trakcie badań wykopaliskowych natrafiono na pozostałości skrzydła północnego dostawionego do budynku głównego na przełomie XVI i XVII wieku. W części zachodniej odkryto pozostałości po prostokątnym budynku o wymiarach 7,3X20 m o nie wyjaśnionej dotychczas funkcji. W 1997 roku podjęto badania pod kierunkiem M. Zielińskiej-Durdy, w trakcie których odsłonięto fragmenty założenia w północnej części wzgórza zamkowego, pochodzące z czasów Kazimierza Wielkiego. Jest między innymi wieża murowana z piaskowca, na planie kwadratu o boku 10 m i grubości murów 3 m. Wieża wyposażona w trompy w wysokości 5,6 m od fundamentów przechodzi w kształt cylindryczny. W pobliżu wieży odsłonięto również mur grubości 2,4 m. Prace wykopaliskowe w tej części wzgórza wciąż trwają.

Obecnie w zachowanym skrzydle mieści się Muzeum Historycznie, które prezentuje między innymi bogatą kolekcję ikon oraz zbiór prac Zdzisława Beksińskiego.