Wachów

Stan obecny

W budynku funkcjonuje przedszkole (2024)

Historia

Pierwsze pisane wzmianki o Wachowie pochodzą z 1244 i 1300 r. Była to wówczas niewielka wioska, której właściciele często się zmieniali. W XIV wieku wieś była własnością drobno szlacheckiej rodziny Wachowskich, którzy w 1508 r. sprzedali wieś komorze oleskiej lecz w 155? Roku ją odkupili. Po 1574 r. hrabia Jan Wachowski podzielił majątek pomiędzy trzechsynów: Stanisław otrzymał 1/2 Wachowa, Zygmunt ½ Wachowa i część Leśnej, Lukasz pozostałą część Leśnej. Stanisław Wachowski niemal natychmiast sprzedał swoją część Wachowa Janowi Sukowskiemu von Sukowitz, ten zaś, W 1594 r. hrabiemu Fryderykowi Sobottendorf von Glaesendorf . W 1596 r. Zygmunt Wachowski swoją część odsprzedał także Fryderykowi Sobottendor, a Łukasz Wachowski w 1601 r. zmarł. Fryderyk Sobottendorf całość majątku sprzedał córce, Otylii Kozłowskiej, od której po kilku latach Wachów odkupił Piotr Wachowski (syn Zygmunta). W1626 roku większość majątku sprzedał Jerzemu Kalkowskiemu. Pozostała część majątku przeszła w ręce Marianny Wachowskiej, której córka - Marianna odsprzedała ją w 1649 roku Piotrowi Wachowskiemu. W 1684 r. całość znów przeszła w inne ręce. Właściciele Wachowa zmieniali się jeszcze kilkakrotnie, aż w 1833 r. Joachim von Pritzelwitz sprzedał dobra księciu raciborskiemu Hohenlohe-Waldenberg-Schillingsfuerst . W rękach tej rodziny dobra wachowskie pozostały aż do 1945 roku. W 1885 roku dobra zajmowały 825 hektarów. Na początku XX wieku dobra składały się z dworu z folwarkiem, dwóch gorzelni, cegielni, potażowni, wapiennika oraz fryszerki- Ośrodkiem mąjątku był dwór W Wachowie, wybudowany w końcu XVIII w.(przed 1790 rokiem) na miejscu poprzedniego drewnianego krytego gontami, od 1833 r. użytkowany jako rządcówka. Obok dworu znajdował się zespół budynków gospodarskich (Stajnie, obory, chlewnie, owczarnia). W końcu XIX wieku dwór przeznaczono na leśnictwo z mieszkaniem leśniczego. Na przełomie lat 1940 -1941 w budynku dworu urządzono przedszkole, które funkcjonowało do 1945 r. Po IIWŚ część budynku służyła jako mieszkanie nauczyciela, pozostała przebudowano na szkołę podstawową, uruchomioną w 1946 roku . W 1955 r. całość budynku przeznaczono na szkołę, która funkcjonowała tu do 1974 roku. W tym roku szkołę przeniesiono do nowego budynku a dwór po kolejnym remoncie zaadaptowano na przedszkole, które funkcjonuje do chwili obecnej. (Jarosław Bochyński 2024)

Opis

Dwór o wnętrzach zaadaptowanych na cele przedszkola, jednokondygnacyjny z poddaszem częściowo mieszkalnym, podpiwniczony w połowie (jedynie część wschodnia). Wolno stojący w obrębie dużej działki obejmującej ponadto budynek szkoły podstawowej (nowy), zespól budynków gospodarczych oraz szkolne boisko sportowe. Całość usytuowana w północnym krańcu wsi, od stron południowej i zachodniej przylegając do luźnej zabudowy wiejskiej.
W części podpiwniczonej mury piwniczne z cegły w zaprawie wapiennej. Mury - z cegły ceramicznej pełnej w zaprawie wapiennej i cementowe wapiennej. Tynki - cementowe wapienne, wewnętrzne gładkie, zewnętrzne częściowo ostre. Sklepienia i stropy - nad piwnicami ceglane sklepienia kolebkowe z gurtami i lunetami, nad parterem i mieszkalnymi częściami poddasza stropy drewniane z bali z podsufitkami. Więźba dachowa - drewniana krokwiowo jętkowa. Pokrycie dachu - dachówka ceramiczna karpiówka podwójnie. Podłogi i posadzki - w piwnicach wylewka cementowa, W parterze i pomieszczeniach mieszkalnych poddasza drewno miękkie (deski) oraz jasnych terazzo (sanitariaty). Schody - drewniane policzkowe z drewnianą balustradą, do piwnicy ceglane z drewnianymi stopnicami. Okna drewniane, skrzynkowe podwójne. Drzwi - drewniane płycinowe, częściowo oszklone.
Bryła zwarta symetryczna, prostopadłościenna, nakryta dachem dwuspadowym z naczółka- mi.
Zwarty symetryczny układ pomieszczeń zaburzony przebudowami. Całość na planie wydłużonego prostokąta płytko zryzalitowanego w osi poprzecznej, w układzie trójtraktu korytarzowego. W osi środkowej poprzecznej sień ze schodami na poddasze, w jej przedłużeniu dawny salon. W poddaszu dwa (z boków) pomieszczenia mieszkalne. W jednym pomieszczeniu piwnicy zachowane pozostałości zamurowanej studni wewnętrznej. Elewacje otynkowane tynkiem gładkim i ostrym (lizeny łączące się nad oknami, tworząc wokół okien gładkie, prostokątne płyciny. W parterze wszystkie otwory prostokątne. Fasada (elewacja południowa) symetryczna dziewięcioosiowa. Os środkowa lekko zryzalitowana, w niej wejście osłonięte prostym zadaszeniem i flankowane dwoma wąskimi oknami, dostępne szerokimi schodami wyrównawczymi z płytowymi balustradami. Nad wejściem jednookienna facjata z oknem półkolistym, nakryta trójkątnie. Elewacja boczna wschodnia półszczytowa, jednoosiowa, symetryczna. W parterze jedno okno na osi, nad nim dwa w poziomie poddasza, z boków szczytu dwa półkoliste okienka strychowe. Elewacja boczna zachodnia jednoosiowa symetryczna, powtarza w całości układ elewacji wschodniej. Elewacje tylna (północna) symetryczna dziewięcioosiowa trzyczęściowa. Środkowe trzy osie lekko zryzalitowane z oknami przesklepionymi łukami pełnymi, w częściach bocznych okna prostokątne. Dwie osie boczne oddzielone od trzeciej trzema. płytkimi uskokami muru. (JB 2024)

Park

Pozostałości parku ze szpalerem wiązowym.

Inne

Źródła:
Karta zabytku Halina Łabęcka
Zdjęcia z 1998 roku Zbigniew Łabęcki