Środa Śląska - Zamek

Historia

W latach 1960-1961 zostały przeprowadzone badania zamku, które doprowadziły do poznania zasadniczych etapów jego budowy. Dziś pozostałości po warowni znajdują się w północno-zachodnim narożniku średniowiecznego miasta otoczonego murem obronnym. Zachowały się kamienne partie murów obwodowych założenia od północy i zachodu, do których później dostawiono fortyfikacje miejskie. Zachowały się również fragmenty fosy od południa i wschodu oddzielającej pierwotnie zamek od miasta. Warownia jest przykładem typowego zamku miejskiego z wejściem od wschodu i brakiem niezależnej od miasta komunikacji z otoczeniem.
Miejscowość została lokowana przed 1223 (1211?). Od połowy XIII wieku była własnością księstwa wrocławskiego (w latach 1277-78 należała chwilowo do księstwa legnickiego). Od końca XIII wieku osadę poczęto otaczać murami obronnymi. Założenie miejskie posadowione było na planie krótkiego prostokąta. Na jego osi, biegnącej z północnego-zachodu na południowy-wschód mieścił się długi targ ? świadectwo przedkolacyjnego rozplanowania. Po 1253 roku w przeciwległym narożniku do zamku powstał zespół franciszkański. Zespół ten był samodzielnym punktem oporu. Dwie warownia gwarantowały władcy dominację i kontrolę miasta. W 1335 roku, po śmierci Henryka VI miejscowość przeszła w posiadanie Czech a na zamku zaczęli rezydować burgrabiowie. Po przelaniu na radę miejską Wrocławia urzędu starosty księstwa przez Karola IV zamek zaczął podlegać Wrocławiowi. W 1444 roku burgrabią i rezydentem na zamku został Leonard Azenheimer ? ścięty w 1446 roku (znany z wszczynania niepokojów na pograniczu polsko-śląskim). W XVI wieku rada miejska oskarżyła burgrabię A. von Muhlheima o osłabienie zamku poprzez wykucie w jego murach otworów. Coraz bardziej rysowała się przewaga miasta nad zamkiem i w 1570 roku doszło do wykupienia wójtostwa, którego zwierzchnik stał się automatycznie urzędnikiem rady. W XVIII wieku warownia podupadła. W XIX wieku mury zamku zostały w znacznej mierze rozebrane.

Wg T. Kozaczewskiego pierwotne założenie posadowione było na planie czworoboku o zaokrąglonych narożach. Plan miał wymiar 30 X 32 m, mury obronne dochodziły do wysokości około 9 m. W narożniku południowo-zachodnim mieściła się cylindryczna wieża o średnicy około 10 m znacznie wysunięta przed lico murów obwodowych. Podczas budowy fortyfikacji miejskich podsypano teren założenia. W okresie późnego średniowiecza doszło do wzniesienia kilku budynków mieszkalnych i gospodarczych wzdłuż murów obwodowych założenia. W ten sposób zamknięty został dziedziniec wewnętrzny ze studnią umieszczoną na środku. Od południa do założenie dostawiono gospodarcze przedzamcze ze stajniami. Zabudowania zamkowe nie zachowały się do naszych czasów. Wyjątkiem jest jedno skrzydło, które w XIX wieku zostało adaptowane na siedzibę sądu powiatowego.

Inne

Mury obronne, k. XIII-XIV w., nr rej.: 1235 z 21.12.1964