Niepołomice

Historia

Zamek królewski wznosi się w północno-zachodniej części miasta. W latach 70 tych i 90 tych zamek był przedmiotem badań archeologicznych prowadzonych pod kierunkiem K. Kruczka i E. Kwaśniewskiej. Badania M. Kozery stanowią podstawę do rekonstrukcji rozwoju struktury przestrzennej zamku. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z dokumentu z roku 1262 jednak jego autentyczność jest wśród historyków kwestią sporną. Drugi dokument z 1349 roku nie wzbudza już żadnych zastrzeżeń. Fakt istnienia tu osady już w XIII wieku jest jednak dalece prawdopodobny. Dokument z 1358 roku wymienia istniejący dwór królewski curia. Późniejsze przekazy mówią już o istnieniu zamku- castrum. Zarówno Jan z Czarnkowa jak i Jan Długosz jako fundatora warowni wymieniają Kazimierza Wielkiego. Zamek ten był ulubionym miejscem przebywania ostatniego Piasta. Największy rozkwit posiadłości przypadł na okres panowania Władysława Jagiełły, który w zamku organizował systematycznie spotkania z radą królewską oraz wielkie polowania z udziałem zagranicznych dostojników.
Założenie gotyckie składało się z kilku wzniesionych z cegły i posadowionych na kamiennych fundamentach budynków zgrupowanych wokół wewnętrznego dziedzińca. Kurtyna północna była od wschodu i zachodu wyposażona w dwie czworoboczne wieże. Do kurtyny wschodniej przylegał jednotraktowy, dwukondygnacyjny budynek. Południowa kurtyna poprzedzona była dwukondygnacyjnym, dwutraktowym, wydłużonym domem. Dom w narożu południowo-zachodnim posiadał czworoboczną wieżyczkę. Wjazd główny do zamku znajdował się w kurtynie zachodniej. W roku 1506 rozpoczęła się przebudowa zainicjowana przez Zygmunta Starego. W jej wyniku powstało czteroskrzydłowe założenie z jednotraktowymi budynkami od wschodu i zachodu oraz dwutraktowymi od północy i południa. Możliwe, że wewnętrzny dziedziniec okalały drewniane krużganki. Wjazd do założenia ulokowano w kurtynie południowej. Ostateczny kształt nadał renesansowej rezydencji Zygmunt August w przebudowie rozpoczętej po pożarze zamku w 1550 roku. Prace prowadzone były pod kierunkiem mistrza Tomasza Grzymały. W przebudowie brali udział polscy i włoscy rzemieślnicy w tym Santi Gucci. W chwili śmierci Stefana Batorego (1586) zamek przestał pełnić funkcję siedziby królewskiej. Następnie osiadli w nim starostowie m.in. Lubomirscy. Za ich staraniem zmodernizowano wnętrza oraz przebudowano krużganki (za namową Aleksandra Michała Lubomirskiego w roku 1637). Kres świetności rezydencji przyniósł najazd szwedzki. Zamek został wówczas częściowo zniszczony i ograbiony. Pod koniec XVIII wieku budowla była w bardzo złym stanie technicznym. Podczas zaborów Austriacy celem przystosowania obiektu do pełnienia funkcji koszar obniżyli wszystkie skrzydła do wysokości piętra. Od początku XIX wieku podejmowano wiele prób mających na celu ratowanie zabytku. Obecnie końca dobiegają prace przywracające zamkowi dawną świetność.