Niedzica - Zamek Dunajec

Historia

Zamek wznosi się na stromym cyplu wzgórza na prawym brzegu Dunajca. Pierwsze rozpoznanie inwentaryzacyjne miało miejsce już w 1887 roku i zostało przeprowadzone przez W. Myszkowskiego. Na lata 50 i 60 te XX wieku przypadły badania architektoniczne połączone z pracami konserwacyjnymi prowadzone przez A. Majewskiego. Zapoczątkowano wtedy również prace archeologiczne prowadzone przez A. Żakiego z przerwami do początku lat 90 tych XX wieku. Ostatnie badania architektoniczne przeprowadzone zostały przez P. Stępnia i W. Niewaldę. Obecny stan badań pozwala na pełne odtworzenie dziejów i przemian funkcjonalno-przestrzennych budowli. Pierwszy raz zamek wzmiankowany został w 1325 roku. W okresie kiedy pod nazwą Dunajec leżał na terenie państwa węgierskiego. Należał wówczas do braci Rykolfa i Kokosza Berzeviczów. Następnym właścicielem zamku był palatyn Wilhelm Drugeth, który rozbudował zamek. Dodowem na to jest zapis w testamencie spisanym przez niego w roku 1330- novum castrum de Dunaiecz. W roku 1347 majątek powrócił we władanie poprzednich właścicieli Berzeviczów z linii łomnickiej i taki stan rzeczy utrzymywał się aż do lat 60 tych XV wieku. Wtedy to warownia stała się własnością Zapolyów. W latach późniejszych zamek zmieniał właścicieli i należał kolejno do: Hieronima i Olbrachta Łaskich, od 1589 do Horwathów (za ich panowania zamek został znacznie rozbudowany i jego wygląd zbliżył się do obecnego), następnie do włoskiego rodu Joanellich, w końcu XVIII wieku bardzo zaniedbana budowla wróciła do poprzednich właścicieli. Ostatnimi dziedzicami zamku do roku 1944 byli Salomonowie. Po zakończeniu działań wojennych zamek całkowicie odrestaurowano i przystosowano do zwiedzania. Część pomieszczeń zajęło muzeum i Dom Pracy Twórczej Stowarzyszenia Historyków Sztuki.
Pierwszy zamek datowany na przełom XIII i XIV wieku składał się z drewnianej zabudowy oraz wykutej w skale cysterny. Od zachodu założenie to chronione było przez biegnący łukiem wał ziemny. Zamek murowany powstał tuż przed 1330 rokiem. Składał się z kamiennego muru obwodowego biegnącego nieregularnie po obwodzie wierzchołka wzgórza. Mur sięgał 4,5 m wysokości i wieńczony był krenelażem pod którym przebiegał ganek dla straży. Od wewnątrz od zachodniego odcinka muru dostawiony był dom główny. Budowla miała trzy kondygnacje z czego dwie pierwsze zajęte były przez trzy pomieszczenia. Na lata 1347-1470 nastąpiła rozbudowa, w zakresie której powstało dwukondygnacyjne skrzydło mieszkalne zakończone kaplicą nakrytą sklepieniem żebrowym. Budowla ta stanęła od południowego wschodu. Od zachodu wybudowano dolny obwód obronny z basztą bramną zastępujący dawny wał ziemny. Na lata 1470-1487 przypada budowa zamku średniego i dolnego. Obwód obronny został wówczas przesunięty znacznie ku zachodowi i wyposażony od południa w basztę bramną w zapadnią i dwiema bramami. Zamek dolny zajęty został przez murowany dom mieszkalny i drewniane zabudowania gospodarcze. Zamek górnych został zmodernizowany i zyskał od północy trójkondygnacyjną wieżę. Następna przebudowa ukończona w 1601 roku nadała rezydencji ostateczną formę. Od zachodu powstała wtedy baszta narożna i basteja mieszcząca bramę wjazdową. Program mieszkalny obronnej rezydencji został znacznie wzbogacony. Zapora wodna na Dunajcu kompletnie zmieniła jego historyczne otoczenie niszcząc przy tym krajobraz kulturowy doliny Dunajca.

Inne

Zabudowa gospodarcza zamku, XVIII-XX w., nr rej.: A-740 z 23.12.1999
Ogród.