Czorsztyn - Zamek Wronin

Historia

Ruiny królewskiego zamku znajdują się na szczycie wzniesienia, na lewym brzegu Dunajca. Zamek został wzniesiony z miejscowego wapienia krynidowego. Zamek został objęty licznymi pracami archeologicznymi i architektonicznymi. Jego początki nie zostały jednak do końca wyjaśnione. Istnieje teza, że zamek noszący z początku nazwę Wronin został ufundowany przez konwent klarysek ze Starego Sącza, do którego w końcu XIII i na początku XIV wieku należała Sądecczyzna. Pierwszy dokument pochodzi z roku 1320, powtarza on najprawdopodobniej treść aktu prawnego z roku 1307. W roku 1348 zamek nazywano już oficjalnie Czorsztynem. Stanowił on w tym czasie własność królewską i pełnił funkcję obronna granicy oraz komory celnej.
Był również siedzibą administracji starostwa niegrodowego. Od XV wieku zamek był w posiadaniu starostów i tenutariuszy: Pieniążków, Paniowskich, Dembińskich, Sienieńskich, Cikowskich, Baranowskich, Potockich. W roku 1652 zamek został opanowany przez przywódcę buntu chłopskiego na Podhalu Aleksandra Kostkę Napierskiego. Zamek był wielokrotnie oblegany i niszczony. Zamek popadł w ostateczną ruinę w wieku XVIII. Władze austriackie wystawiły zamek na licytację. W roku 1819 stał się on własnością Drohojowskich.
Zapora zbudowana na Dunajcu diametralnie zmieniła otoczenie zamku. Pierwotnie w miejscu zamku właściwego wznosiła się budowla drewniano ziemna. Na przełomie wieków XIII i XIV wzniesiono w miejscu obecnego zamku średniego, na północy założenia wolnostojącą, cylindryczną wieżę. Niewiele później do wieży dostawiono kamienny mur obwodowy, biegnący po krawędzi wzgórza. W wyniku tego powstało wieloboczne, nieregularne założenie z murem poprzecznym dzielącym je na zamek górny i średni.
W latach późniejszych przy zachodnim murze obwodowym w części zamku górnego wzniesiono skrzydło mieszkalne, podzielone poprzecznymi ścianami na trzy pomieszczenia. Wejście do zamku umieszczono w pobliżu wieży w północno wschodniej części muru obwodowego. W XV wieku zamek zyskał dodatkową linię obronną umieszczoną na wschód od muru obwodowego zamku górnego i średniego. Pasaż wjazdowy zamknięty był od północy i wschodu murem kamiennym, wzmocniony był dodatkowo nowo wzniesionym budynkiem bramnym na planie prostokąta w południowo wschodniej części założenia.
Stary wjazd został wzmocniony nową basztą z zapadnią. Na początku XVI wieku powstał na północy zamek dolny, otoczony kamiennym murem obwodowym ze skarpami. Zamek zyskał dodatkowe wejście prowadzące do folwarku. W tym samym czasie doszło do modernizacji zamku średniego. Na miejscu zbudzonej wieży cylindrycznej powstały zabudowania gospodarcze między innymi kuchnia i piekarnia. Do muru północnego dostawiono też od wewnątrz dwuarkadowy, ceglany ganek. Przy bramie zamku średniego, przy północno zachodnim narożniku muru zewnętrznego wzniesiono pięcioboczną basztę.
Następnej modernizacji dokonała w II ćwierci XVII wieku starosta czorsztyński Jan Baranowski. Unowocześnieniu został poddany system obronny, rozbudowa i modernizacja objęła również pomieszczenia mieszkalne, zamek średni i dolny zyskał nowe budynki gospodarcze. Zamek średni zyskał również nową czterokondygnacyjną, czworoboczną basztę bramną wzmocnioną dwiema skarpami.
Nowa baszta dostosowana była do użycia artylerii. Niedługo potem do nowej baszty została dostawiona od wschodu nowa analogiczna w formie baszta, której funkcja nie została do dziś wyjaśniona. Kolejne prace miały już charakter czysto remontowy i nie zmieniły ani wyglądu ani programu użytkowego zamku. Zamek, w którym trwają prace konserwatorskie i adaptacyjne ma być otwarty dla turystów.