Żary

Stan obecny

Zabezpieczona ruina, dostęp tylko z zewnątrz .
W 2020 roku ruszyła odbudowa wieży zamkowej i zniszczonych fragmentów dachu firmowana przez Stowarzyszenie "Region Łużyce" (JB)

Historia

Warownia została wzniesiona z kamienia i cegły. Ulokowana została w północno-zachodnim narożniku organizmu miejskiego a jej system obronny został sprzężony z fortyfikacjami miejskimi. Zamek położony na nizinnym terenie Dolnych Łużyc był przedmiotem badań terenowych. Zamek posiadał silną dominantę wysokościową w postaci wyniosłej, czworobocznej wieży. Na wschód od średniowiecznej budowli znajduje się tzw. nowy zamek czyli barokowy pałac Promnitzów. Fundatorami pierwotnej siedziby był ród rycerski wywodzący się z Miśni ? von Packowie, właściciele Żar do roku 1280. W latach późniejszych zamek wielokrotnie zmieniał właścicieli, zawsze jednak były to znakomite rody rycerskie. W roku 1355 miejscowy majątek przeszedł w posiadanie rodziny von Bibersteinów ? jednej z najznakomitszych z rodów śląsko-łużyckich. Rodzina ta jest odpowiedzialna za wziesienie gotyckiej warowni nazywanej zamkiem Bibersteinów. W roku 1558 zamek przeszedł w posiadanie rodziny Promnitzów, którzy dla własnych potrzeb przebudowali gotycki zamek nadając mu cechy gotycko-renesansowej rezydencji. W latach 1710-1726 zbudowali w sąsiedztwie nową, barokową siedzibę, do której projekt sporządzili J. Simonetti i J. Spanninger. Obie budowle spłonęły w 1945 roku. Gotycko-renesansowa rezydencja w XIX wieku pełniła funkcję miejscowego więzienia a od 1935 roku lokalnego muzeum. W latach 1966-1975 oba zabytki zostały zabezpieczone.

Zamek gotycki otoczony był fosą i był regularnym, czworobocznym założeniem o wymiarach 30,8 X 34,1 m, pierwotnie pozbawionym wieży. Założenie otoczone było murami kurtynowymi, brama główna umieszczona była w połowie kurtyny wschodniej, dom główny wznosił się wzdłuż kurtyny północnej. Budynek te posadowiony była na planie prostokąta o wymiarach 11,5 X 34,1 m. W XIV wieku zbudowano skrzydło zachodnie oraz czworoboczną wieżę umieszczoną w południowej części założenia. W roku 1402 w zamku odbyły się prace remontowe. W połowie XV wieku doszło do znacznych przekształceń zamku i nadania mu późnogotyckiej formy widocznej w murach zabytku do dziś. Prace objęły wówczas wzniesienie nowego budynku w narożniku południowo-wschodnim, który zamknął wewnętrzny dziedziniec. Najcenniejszym zabytkiem pochodzącym z epoki późnego średniowiecza są zachowane fragmentarycznie polichromie w trójprzęsłowej sali zamkowej, nakrytej sklepieniem gwiaździstym. Polichromie mają tematykę heraldyczną. Fresk liczący około 45 m długości przedstawia 90 herbów. Inicjatorem tej dekoracji był najprawdopodobniej któryś z rodziny Bibersteinów ? Ulryk II, (władający zamkiem w latach 1424-1430), Jan IV (1430-1441) lub Wacław II (1441-1472). Renesansowe przekształcenia dokonane przez Promnitzów ograniczyły się do wystroju wnętrz oraz dodaniu arkad do elewacji domu wschodniego i południowego, dzięki czemu zmienił się charakter dziedzińca.

Po wybudowaniu barokowej rezydencji obok zamek przestał pełnić swe pierwotne funkcje, choć był używany aż do częściowego zniszczenia w 1945 roku.