Bolków

Stan obecny

Obecnie zamek jest ruiną pełniąca funkcję muzealną. Odbywają się też tu cykliczne imprezy, koncerty.

Historia

Pierwsza wzmianka o zamku bolkowskim pochodzi z 1277 roku i mówi o założeniu grodu przez Bolesława Rogatka. Dopiero jednak jego syn Bolko I świdnicki przystąpił do budowy właściwego zamku. Znalazł się on w szerszym programie władcy polegającym na tworzeniu systemu grodów i zamków służących obronie jego księstwa. Zamek został usytuowany na wysokim, skalnym stoku przy brzegu rzeki Nysy Szalonej.
Takie usytuowanie stanowiło dodatkowe zabezpieczenie obronne zamku. Po przeciwległej stronie, o łagodnie opadającym terenie ulokowano w 1276 roku miasto połączone obwarowaniami z murami zamku. W roku 1301 zmarł Bolko I inicjator budowy i gospodarz zamku.
W tym czasie zamek w swej podstawowej formie był już gotowy. W jego skład wchodziły obronne mury obwodowe oraz otoczony nimi wewnętrzny dziedziniec. W południowo- wschodnim narożniku ulokowano dwukondygnacyjną wieżę mieszkalną, od strony północnej natomiast budynek o charakterze pałacowym. W latach późniejszych od strony południowej dobudowano wieżę obronną o nietypowym kształcie koła z klinowym zakończeniem od południa. Taka forma wieży dyktowana była koniecznością wzmocnienia możliwości obronnych od strony najbardziej wystawionej na niebezpieczeństwo. Górna część wieży wyposażona była w ganek obronny. Taki typ wieży w środowisku śląskim jest ewenementem.
Częściej jest on spotykany w rejonie północnej Francji, Czech i Moraw. Lata późniejsze obfitowany w następne rozbudowy. D wieży mieszkalnej dobudowano dwupiętrowy budynek mieszkalny. W czasie panowania następców Bolka I, jego syna Bernarda oraz wnuka Bolka II świdnickiego zabudowano resztę wolnej przestrzeni na dziedzińcu zawartej między budynkiem mieszkalnym a pałacowym. W ten sposób powstał zwarty zespół mieszkalny łączący ze sobą wszystkie budynki zamkowe. Dokonano również wzmocnień bramy wjazdowej. Po śmierci Bolka II zamek odziedziczyła jego żona Agnieszka. Po jej śmierci mocą dokumentu sporządzonego przez Bolka II zamek przeszedł w posiadanie królów czeskich. Wiek XV to w Czechach okres wojen husyckich oraz walki o tron.
Zamek w tym czasie był wielokrotnie oblegany i niszczony. Nie podejmowano przez to większych inicjatyw budowlanych. Jedyną zmianą stał się kamienny ganek wzniesiony przy północno- wschodniej ścianie dziedzińca oraz przebudowa układu bramnego. Wiek XVI to czas renesansu w sztuce ale również w historii zamku bolkowskiego. Wynikiem wygranej wojny tureckiej w Austrii był plan systemu fortyfikacji i zamków śląskich, który objął swym zasięgiem również Bolków. Decyzję o rozbudowie zamku podjął sam król Ferdynand I a wysiłku prowadzenia prac biskup wrocławski Jakub von Salza, od 1532 roku właściciel zamku, sprawujący również świecki urząd nadstarosty. Prace budowlane zlecone przez biskupa architektowi włoskiemu Jakubowi Parrowi zostały rozpoczęte w 1539 roku. W tym samym roku właściciel zamku zmarł, prace jednak trwały nadal i w szybkich czasie zostały ukończone.
Po ich zakończeniu prace kontynuowane były we wnętrzach wcześniejszych obiektów. Po śmierci biskupa do roku 1570 właścicielami i nadzorcami wszelkich przebudów stali się sukcesorzy jego rodziny. Zmiany dotyczyły budowy nowej linii fortyfikacji, w wyniku której między nią a linią starą powstał system tarasowo położonych dziedzińców. Mury obronne przystosowano do broni palnej, wzmocniono bastejami, dwie dawne baszty miejsce włączono do systemu fortyfikacyjnego. W obrębie starego zamku przy północno- wschodnim murze od zewnątrz powstał nowy, trzykondygnacyjny budynek zwany Domem Niewiast.
Budynki i wieża obronna zyskały ściany attykowe wieńczone motywem tak zwanego jaskółczego ogona, bardzo popularnego na Śląsku. Wiązało się to z chęcią ujednolicenia wysokości budynków. Partie ścian zyskały dekorację sgraffitową, fragmentarycznie zachowaną po dziś. XVII wiek nie okazał się tak owocny w zmiany inwestycyjne jak lata wcześniejsze. Jedyne zmiany w obrębie zamku dotyczyły dodania loggi do renesansowego Domu Niewiast oraz wybudowana szyi bramnej. W trakcie wojny trzydziestoletnie zamek był oblegany i zdobyty w roku 1646 przez Szwedów. W roku 1703 zamek sprzedano zakonowi cystersów w Krzeszowie a ci przystosowali go do własnych potrzeb, odmieniając jego militarny charakter.
W roku 1810 w wyniku sekularyzacji klasztoru krzeszowskiego zamek bolkowski przeszedł w posiadanie państwa pruskiego. Zamek został definitywnie opuszczony a brak zagospodarowania doprowadził do jego dewastacji. Poddany został też częściowej rozbiórce. Od końca XIX wieku trwają inicjatywy konserwowania zamku. Jeszcze w XIX wieku podjęło się im Towarzystwo Miłośników Bolkowa. Prace trwały przy Domu Niewiast, Wieży oraz murach obronnych. Następne prace datowane są na lata dwudzieste XX wieku. Nadbudowano wtedy renesansowe zwieńczenie Domu Niewiast oraz poddano renowacji grzebienie attyk. Wnętrz budynku zaadoptowano natomiast na cele muzealne. W czasie tym zaczęto organizować również widowiska historyczne.
W latach 1937- 38 poddano konserwacji mury obronne. W okresie powojennym wykonano pomiary inwentaryzacyjne, w roku 1954 oraz badania architektoniczne w roku 1959. Z prac konserwatorskich wykonano najpotrzebniejsze przy murach obronnych. Większe prace konserwatorskie zostały zakrojone dopiero w latach osiemdziesiątych, w czasie kiedy zamek stał się własnością Muzeum Okręgowego w Jeleniej Górze. Prace prowadzone były w północnej części zamku, odgruzowano również dziedziniec wewnętrzny, odbudowano Dom Straży i zwieńczenie bramy głównej. Następna intensyfikacja prac nastąpiła w roku 1994. W budynku muzealnym, Domu Niewiast naprawiono dach, wzmocniono konstrukcje, wyremontowano pomieszczenia i wymieniono stolarkę okienną oraz zainstalowano centralne ogrzewanie. Wyremontowano wejście na wieżę.
Zamek zyskał podłączenie do mediów. Obecnie w roku 2009 właścicielem zamku jest Oddział Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze. W zamku mieści się muzeum oraz odbywają się imprezy historyczne i muzyczne.

Opis

Centralną część wzgórza, na którym stoi zamek, zajmuje jego najstarszy fragment o długości ok. 80 metrów i całkowitej powierzchni 2500 m^2. W południowo-zachodnim narożniku dziedzińca stoi charakterystyczna wieża ostatniej obrony, tzw. bergfried, pochodząca z przełomu XIII i XIVw. Budowla powstała na planie kropli, liczy 28 metrów wysokości, 12 do 15 metrów średnicy, grubość murów w przyziemiu przekracza 4 metry. Rozwiązanie takie, miało na celu powodować ślizganie pocisków po murze i podpatrzone zostało na zachodzie Europy( głównie we Francji i Czechach). Wnętrze wieży mieści cztery kondygnacje naziemne: parter ze sklepieniem, pierwsze piętro przykryte stropem, piętro drugie z krzyżowo-żebrowym sklepieniem oraz odkryty szczyt. Piwnica pełniła funkcję lochu. Wejście do wieży znajduje się na wysokości ok. 9 metrów i prowadzi bezpośrednio na pierwsze piętro, gdzie znajdowała się latryna. Komunikację zewnętrzną umożliwiały drewniane schody, które można było spalić w razie zagrożenia - dalej na szczyt w murze powstały schody kamienne.
Domy mieszkalne oraz budynki gospodarcze wzniesiono wzdłuż murów obronnych. Najstarszym z nich jest dom znajdujacy się przy murze północno-wschodnim, który wyróżnia się ozdobnymi ciosowymi narożnikami z różowego porfiru. Parter i piętro o wymiarach 20x6m nie miały podziałów murowanych. Nad parterem rozpięty był drewniany strop, oraz ściany działowe. Były dostępne bezpośrednio z dziedzińca. Wnętrza kondygnacji łączyły schody. Budynek ten zamykał zamek o powierzchni ok. 24x7m, który na poziomie parteru był jednoprzestrzenny, a na 1. piętrze mieścił dwa pomieszczenia oddzielone przepierzeniem. Dolną i górną kondygnację połączył stromy bieg schodów wewnątrz ściany frontowej. Zamek górny otaczały cztery niewielkie dziedzińce z zabudową obronną w postaci wież bastejowych. Mury zewnętrzne wykonane zostały z położonego warstwami kamienia łupanego mają wysokość do 14 metrów wysokości i do 2 metrów grubości. Na wysokości 10 metrów nad dziedzińcem obiegał je murowany ganek. Z nowożytnych czasów pochodzi międzymurze ugięte po kątem prostym i renesansowa attyka, tzw. jaskółczy ogon, który zdobi górne partie murów i wieży. Elewację zamkową upiększały renesansowe sgraffita, dziś nielicznie zachowane.