Żdanów

Stan obecny

Dworek nie istnieje.
W parku znajduje się tylko rządcówka mylnie zwana dworem.To w niej po wojnie mieściła się szkoła, do wybudowania nowego budynku.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w., przebudowany.
Dwór w Żdanowie wymieniany jest w dokumentach już w 1715 r., zaś z roku 1793 pochodzą informacje o założeniu dworsko-ogrodowym. Jego rozplanowanie widoczne jest na planie z 1811 r. Późniejsze plany założenia dworsko-parkowego, wskazują na daleko idące zmiany, których dokonano pod koniec XIX w.
Do wcześniejszego drewnianego dworu dobudowano murowaną część o cechach klasycystycznych, a także założono park z alejkami i gazonem.
Po II wojnie światowej zabudowania te użytkowane były przez szkołę, do czasu wzniesienia nowego gmachu. Założenie parkowe obecnie zachowane reliktowo, niegdyś stanowiło znaczący widokowo zespół drzewostanu. Obecnie na terenie założenia dworsko-parkowego w Żdanowie (Głównym) stoi szkoła.

W 1922 dokonano inwentaryzacji drugiego ? nie istniejącego dziś ? dworu i folwarku Żdanów. Zlokalizowany był przy skrzyżowaniu dróg do Mokrego.

Dzierżawcami folwarku Żdanów ? Główny (obecnie teren szkoły i kościoła z cmentarzem) w latach 1902-14 byli Raczyńscy, a w 1930 ? Żyd Icek (Ignacy) Margulies (zm. 1935), bogaty kupiec z Zamościa.
Folwark ten miał 324 ha powierzchni. Natomiast ordynacki folwark Żdanów Klucz (przy drodze Mokre-Zwódne), o powierzchni 105 ha, od 1903 dzierżawili Gołębiowscy, a w 1921 i 1930 r. jako dzierżawczynię wymieniano Janinę Gołębiowską (do niej także folwark w Topornicy). Ponadto w latach 1920-39 istniał folwark Żdanów Kolonia (w kierunku Białowoli), filialny wobec Żdanowa Głównego.

Dnia 27.X.1927 r. w Żdanowie dokonano uroczystego poświęcenia kamienia węgielnego pod nowy budynek szkolny. Szkoła ta miała być 7-klasowa i była jedyną nowozbudowaną w tym okresie na całym obszarze dzisiejszej gminy Zamość.

Podczas kampanii 1939 r. Żdanów został zajęty przez Niemców w dniu 14 września, wraz z Zamościem. Rozpoczęła się noc okupacji.

Dnia 18.XII.1942 r. wieś została całkowicie wysiedlona przez hitlerowców, a ludność wywieziona w większości do obozu przejściowego w Zamościu lub uciekła do lasu. Okupanci sprowadzili do Żdanowa niemieckich osiedleńców z Besarabii i Jugosławii, tzw. ?czarnych?. Łącznie ze Żdanówkiem utworzono tu nową jednostkę organizacyjną, w której znajdowałoby się 37 nowych zagród i administracyjnie włączono ją do ?wsi głównej? Zamość.

Dawna szkoła polska została zamieniona na Deutsche Volksschule i miały do niej uczęszczać dzieci kolonistów niemieckich. Została zniszczona w 1944 r., tuż przed wycofaniem się Niemców. Od 1944 r. naukę dzieci przeniesiono do budynku dawnej rządcówki ordynackiej.

tekst: Mariusz Dolhan 2011

Park

Park z 1. poł. XIX w.