Wierzbica

Historia

Najstarsze wzmianki o Wierzbicy pochodzą z XIV wieku.
W XVIII wieku była własnością pochodzącej z Grecji rodziny Paparów. Jako posag przeszła w ręce Lityńskich.
W 1846 r. Stefan Jan Lityński wybudował murowany dwór. Pod koniec XIX wieku Wierzbica przeszła poprzez małżeństwo w ręce rodziny Romerów, którzy byli właścicielami majątku do wybuchu II wojny światowej.

Gospodarstwo ziemskie (dwór) w Wierzbicy dawniej w gminie Uhnów, obecnie w gm. Lubycza Królewska, w 1939 r. liczyło 861 ha użytków rolnych, w tym 30 ha łąk, l ha parku oraz stawy hodowlane. Ostatnim właścicielem majątku był Stefan Romer. Majątek w całości przejęty został na rzecz skarbu państwa w 1945 r.

Historia Wierzbicy sięga głęboko w poprzednie stulecia, przechodząc różne koleje losu. W XVIII wieku jedyna córka Jerzego Papary - Rozalia (Róża) poślubiła Stefana Jana Lityńskiego herbu Sas, wnosząc mu w posagu Wierzbicę, nie wiadomo kiedy nabytą przez rodzinę jej ojca. Po Stefanie Janie, dobra te nabył jego syn Józef Gabriel (1892-1971). Maria Józefa zamężna za Adamem Romerem herbu Jelita miała dwoje dzieci: córkę Helenę i syna Stefana. Stefan Józef Romer był ostatnim właścicielem Wierzbicy.
Murowany z cegły dwór istniejący do dnia dzisiejszego wybudował w 1846 r. Stefan Jan Lityński. Dwór początkowo miał być w całości parterowy, najprawdopodobniej z klasycystycznym portykiem kolumnowym od strony podjazdu. Przed 1914 r. Adam Romer zdecydował się na rozszerzenie budynku przez nadbudowanie nad jego częścią środkową piętra. Wojna jednak przerwała dalsze działania. W stanie surowym, mury pozostawały do ok.1925 r., kiedy to dwór otrzymał ostateczny kształt. W 1939 r. dominantę jego tworzyła nadbudowana trójosiowa dwukondygnacyjna część środkowa, nakryta czterospadowym dachem mansardowym, krytym blachą.
W fasadzie frontowej poprzedzał ją płytki, dwukondygnacyjny ryzalit w kształcie portyku o czterech czworograniastych filarach. Na osi, przed drzwiami prowadzącymi do ogrodu, ustawiono niewielki przedsionek z narożnikami opilastrowanymi. Okna w kondygnacji dolnej miały kształt prostokątny, w górnej o zamknięciu ćwierćkolistym. W czasie przebudowy części środkowej dworu jego stronę prawą, północną przedłużono na całej szerokości o jednoosiową dobudówkę. Dodano taras przy narożniku frontowym oraz pomieszczenia sanitarne. W czasie rozbudowy zmieniono dawny dwutraktowy układ wewnątrz obiektu. Bez zmian został wielki kwadratowy salon o wymiarach 10 x 10 m.
Zachowała się tam piękna posadzka parkietowa, dzielona na duże kwadraty. Całość tworzyła wzorzystą mozaikę. W dwóch rogach stały białe kaflowe piece z częścią dolną, oddzieloną gzymsem od górnej, ozdobionej kolistym medalionem ?en relief?. Z salonu do apartamentów dalszych wiodły wysokie, dwuskrzydłowe drzwi płycinowe politurowane na kolor ciemny. Wszystkie zgromadzone w dworze zabytkowe meble, dzieła sztuki oraz inne pamiątki, zrabowane zostały przez Kozaków i miejscową ludność w czasie pierwszej wojny światowej.
W okresie międzywojennym salon i inne pokoje reprezentacyjne zaczęto urządzać od nowa meblami stylizowanymi. Pokoje traktu frontowego w odcinku prawym przed 1939 r. służyły jako mieszkalne, gościnne. Istniała biblioteka. Przed domem rozciągał się wielki, kolisty gazon, otoczony starodrzewiem parku. Wśród drzew rosły tu m.in. srebrzyste sosny amerykańskie, a wiek lip określano na 300 lat. Liczne klomby kwiatowe ubarwiały trawniki. W obrębie parku stała murowana figura z krzyżem, prawdopodobnie pamiątka po dawnych wojnach.
Do dworu wiodła poprowadzona prostopadle do jego osi środkowej aleja wysadzona starymi kasztanowcami. U jej wylotu na dziedziniec wznosiła się murowana brama o dwóch filarach. Dwór w Wierzbicy spalony został pod koniec drugiej wojny światowej przez oddziały UPA. Odbudowały go powojenne władze po drugiej wojnie światowej z przeznaczeniem na siedzibę nowozorganizowanego gospodarstwa rolnego PGR, w którym mieściła się do lat 1990-tych. Natomiast stawy rybne użytkowane były przez Gospodarstwo Rybne w Nadolcach.

tekst: Mariusz Dolhan 2011

Park

Park.