Grochowalsk

Stan obecny

Częściowo zamieszkany.

Historia

Dwór z końca XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi zwanej Grochowarsko pochodzi z 1267 r. W XV w. była to wieś rycerska. Od 1. poł. XIV w. właścicielami byli Jastrzębscy, Boleście, Łazęki; wywodzący się z łęczyckich Łazęków, których jedna gałąź nazywała się Chełmickimi, zaś drugą byli Grochowalscy. Pierwszym znanym właścicielem był Wisiek z Grochowalska ? świadek dokumentu Władysława z 1349 r. Jan książę mazowiecki nadał w 1403 r. Mrocławowi i Mścisławowi "de Grochowark" 20 łanów lasu zwanego "Borki" Następnymi właścicielami byli Waszek z Grochowalska ? wojski dobrzyński i Jan z Grochowalska, następnie około 1434 r. Piotr z Grochowalska. W latach 1543-1568 występują Grochowalscy h. Nałęcz ? zamożna szlachta, gałąź Witoskich z Witoszyna. Używali pieczęci z herbem Nałęcz z literami N.V. Źródła z ostatnich lat panowania Zygmunta Starego wymieniają trzech braci Witoskich. Stanisława i Mateusza dziedziców na Witoszynie i Jana na Grochowalsku. Dziećmi Jana zrodzonymi z Anny Krowickiej byli: Kacper, Bartłomiej, Wojciech, Dorota i Jadwiga. Grochowalscy w końcu XVII w. pisali się z Witoszyna. Na podstawie przekazu z 1578 r. wiadomo, że w tym czasie wieś była podzielona na 4 części: Grochowalsk Bolies obejmujący 1 łan, 4 zagrodników oraz wiatrak. Grochowalsk Wielkanowski z 1 łanem i z 5 zagrodnikami z rolą; 2 działy szlachty zagrodowej bez kmieci. W rejestrze z 1564 r. jako właściciel widnieje Wojciech Grochowalski posiadający 12 łanów. Grzegorz Grochowalski h. Nałęcz z Grochowalska Wielkiego w 1624 r. od Bogusława Grabii h. Grabie otrzymał w dzierżawę wsie Strachoń, Zbyszewo, Strachanek. Podczaszy Melchior Ludwik Grochowalski pełnił liczne funkcje publiczne. W 1696 r. wymieniany jest Szymon z Witoszyna Grochowalski.
Od 1793 r. po drugim rozbiorze Polski wieś znalazła się w zaborze pruskim. W 1815 r. wieś znalazła się w Królestwie Polskim, obwodzie lipnowskim, w województwie płockim. W 1825 r. właścicielem był Jakub Trzciński. Posiadał on 20 dymów.
Na pocz. XIX w. we wsi było 20 budynków mieszkalnych, 33 osady. Na terenie tym żyło 213 mieszkańców. Grunty włościańskie liczyły 133 morgi. Grunty dworskie liczyły 722 morgi, w tym 619 mórg ziem uprawnych. Właścicielem majątku był Leon Stanisław Różycki, po którym w 1829 r. odziedziczyła Wiktoria Gadowska. W wyniku zadłużeń w 1834 r. majątek został sprzedany na licytacji przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie w Warszawie. Nabywcą został Ignacy Wyczechowski, następnie w 1844 r. sprzedał dobra Karolowi Wuttke. W 1852 r. majątek nabył Jan Tabaczyński, po którym odziedziczyło go w 1854 r. 8 spadkobierców. W 1855 r. majątek przeszedł do rąk Tekli z Rudnickich Tabaczyńskiej, a w 1870 r. Katarzyny z Tabaczyńskich Tuchółkowej, która sprzedała swoje prawa majątkowe na rzecz Floriana Lucjana Tuchółki. W 1911 r. Grochowalsk stał się własnością Stefana Gościckiego z Tulibowa. W rękach Gościckich majatek znajdował się do 1939 r., kiedy to Julian Gościcki zginął w bitwie pod Kutnem we wrześniu 1939 r. Po wybuchu 2 wojny światowej wieś znalazła się wśród wcielonych do III Rzeszy a majątkiem zarządzał Helmut Bursy, później Hans Luthardt. Po wojnie w dworku mieściła się m.in. Gromadzka Rada Narodowa, Szkoła Podstawowa, biblioteka, a następnie Poczta.

źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Grochowalsk

Opis

Dwór wzniesiony na planie zbliżonym do litery "L", w dłuższej osi wschód-zachód, parterowy z użytkowym poddaszem, nakryty dwuspadowym dachem. W osi wejściowej od str. wschodniej ryzalit poprzedzony schodami, zwieńczony trójkątną wystawką. Budynek nie posiada cech stylowych.

Park

Park z XIX w. o pow. około 1,5 ha ze starodrzewem i stawami.

Inne

Gorzelnia, 1911-1922 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011