Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Zamarte
2012, zdjęcie Marek Kujawa
Miniatura ZamarteMiniatura ZamarteMiniatura ZamarteMiniatura ZamarteMiniatura Zamarte

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek KujawaTomasz Młynkowiak

Zamarte

Jakobsdorf, Bonstetten (od 1909 r.)

Województwo:kujawsko-pomorskie
Powiat:sępoleński
Gmina:Kamień Krajeński
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy z 2 poł. XIX w., nr rej.: A/229/1-4 z 10.06.1987

Stan obecny

Hodowla Ziemniaka Zamarte Sp. z o.o.

Historia

Pałac z k. XIX w.
Wieś znana była już w czasach krzyżackich. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1354 r., kiedy to nosiła nazwę Jacobsdorpf i była własnością rycerską w komturstwie człuchowskim. Słynęła jako miejsce pielgrzymek do cudownego obrazu Najświętszej Maryi Panny, umieszczonego w tutejszym murowanym kosciele z drewnianą wieżą. W czasach najazdu Husytów, w 1433 r., obraz dla bezpieczeństwa został przeniesiony do kościoła św. Jana w Chojnicach. Do Zamartego prawdopodobnie już nigdy nie powrócił. W XVI w. wieś należała m.in. do Adama Trebnicza h. Poraj. Właściciele zwali się też z polska Zamarskimi. W 1599 r. Trebnicz zawierał kontrakt sprzedaży dóbr z Bartłomiejem Radzickim, a rok później rozgraniczał dobra Zamarte od Proszowa. Trebnicze byli właścicielami wsi do 1616 r., następnie przeszła ona w ręce Żalińskich, dalej Garczyńskich i Wierzbowskich (do około 1660 r.). Pod koniec XVII w. dobra nabyli Potuliccy h. Grzymała, którzy trzymali je do ok. 1720 r. W 1. poł. XVIII w. właścicielem wsi został Jan Michał Grabowski z Grabowa h. Zbiświcz, podkomorzy pomorski, później kasztelan gdański i pomorski. W 1743 r. zaprosił do wsi oo.bernardynów, którym ufundował pobyt, początkowo w starej krzyżackiej kaplicy. Z jego inicjatywy ok. 1766 r. wybudowany został kościół pw. Narodzenia NMP. wzorowany na barokowej świątyni Jezuitów w Chojnicach. Świątynię konsekrowano w 1780 r. Grabowski był ożeniony dwukrotnie. Po śmierci pierwszej żony z którą nie miał potomstwa, w 1738 r. ożenił się z Antonilą ks. Woroniecką ze Zbaraża h. Korybut, z którą miał 4 dzieci, m.in. synów Adama Mateusza (1739-1791), ożenionego z Ludwiką Turno h. wł. (Kotwice) i Andrzeja (1744-1823), ożenionego z Teresą Gorzeńską h. Nałęcz. W 2. poł. XVIII w. bernardyni znacznie rozbudowali klasztor. Na pocz. XIX w. Prusacy zabronili przyjmowania doń nowych członków, a gdy w 1826 r. zmarł ostatni zakonnik, klasztor rozwiązano. Po przeniesieniu stolicy biskupiej z Chełmży do Pelplina, w budynkach urządzono zakład opieki dla księży - emerytów. Do opieki nad pensjonariuszami i klasztorem w 1850 r. powołano franciszkanów - reformatów, jednak na mocy ustaw tzw. "majowych" z 1875 r. zostali oni wydaleni. Zakład został otwarty ponownie w 1884 r. i funkcjonował z niewielkimi przerwami przez kolejne 100 lat.
W 1790 r. dobra w Zamartem przeszły pod panowanie rodu Osten-Sacken (do 1817 r.), a następnie Lewald-Jezierskich (do 1836 r.). Później znalazły się w rękach rodziny von Livonius. Po śmierci właściciela wdowa sprzedała majątek (ok. 1883 r.) pruskiemu kapitanowi Franzowi Louisowi Parpartowi (1847 Zegartowice - 1918 Berlin), za kwotę 555 tys. marek. Za jego panowania majątek stanowił tzw. dobra rycerskie - Rittergut i liczył 1110 ha, w tym 752 ha ziemi uprawnej, 115 ha łąk i 91 ha lasów. W 1885 r. we wsi znajdowało się 17 domów i 32 dymy z 229 m-cami, w tym 146 katolików i 83 ewangelików. W tym zestawieniu ujeto folwark Paulinenaue z 1 domem i 24 m-cami. We wsi znajdowała się także szkoła katolicka. Zamarte znane było również z produkcji masła. Franz ożenił się z Margarete Franciszką Elizą von Westarb. W 1883 r. urodziła im się córka Adela Teresa Augusta (zm. w 1958 r.), a 29 marca 1884 r. w Hünegg - kolejny dziedzic Zamartego - Herbert Albert Ludwik Franz von Parpart (zm. w 1967 r.). Z tej okazji niedługo później, w 1890 r. z inicjatywy Franza von Parparta wzniesiony został w otoczeniu parku obecny pałac. Herbert ożenił się w Zamartem, w 1911 r. z Hedwig von Wangenheim (1890-1977), z którą miał synów: Manfreda Franza Heriberta Konrada (1912 Szczecin - 2001 ?) i Horsta Christiana Heriberta (1918 Zamarte -1944 Wrocław) oraz córki: Ilsę Gizelę (1925 Zamarte - 1996 Lachstein) i Mariannę. W 1929 r. pod zarządem Herberta majątek liczył 1094 ha i przynosił 8147 marek czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 665 ha ziem uprawnych, 75 ha łąk i pastwisk, 225 ha lasów, 5 ha nieużytków i 124 ha wód. Do majątku należała też gorzelnia i owczarnia użytkowa. Specjalizował się w reprodukcji uznanych nasion zbóż i hodowli ziemniaków. Już przed 2. wojną św. prowadzono tę hodowlę drogą selekcji krzakowej. Po wojnie całość dóbr Parpartów przejął Skarb Państwa Polskiego. Na bazie przedwojennego folwarku przywrócono zakład hodowli ziemniaka, a w pałacu umieszczono jego biura. W 1946 r. zakład zgromadził efekty niemieckiej pracy doświadczalnej z różnych ośrodków na Pomorzu i przystapiono do nowych prac. Do 2011 r. opracowano aż 90 odmian ziemniaków. W 1954 r. w pałacu umieszczone zostały biura PGR Zamarte, a od 1968 r. - Ośrodka Szkoleniowego Uprawy Ziemniaka-Sadzeniaka. Zakładu nie zniszczyły przemiany ustrojowe w latach 1989/90 i nadal pozostaje tu gospodarzem. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat nosił różne nazwy, a ostatnią z nich jest "Hodowla Ziemniaka Zamarte Sp. z o.o.".
Źródła:
Sanktuarium Matki Bożej z Góry Karmel - strona internetowa zakonu karmelitów bosych;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Książka Adresowa Gosp. Rolnych pow. 50 ha Woj. Pomorskiego, 1929;
Strona internetowa powiatu sępoleńskiego;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteka Kórnicka PAN;
Serwis internetowy "My Heritage";
Wikipedia;
Renata Kaja "Przewodnik po zespołach pałacowych i dworskich...", B-szcz 2002.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac neobarokowy z elementami klasycystycznymi. Budynek wybudowany na planie prostokąta w dłuższej osi N-S, z piętrową przybudówką od północy, piętrowy z mansardowym dachem i barokowym frontonem z oculusem. Pięknie utrzymane i wyremontowane wnętrza zawierają elementy dawnej sztukaterii i wyposażenia. Stan techniczny pałacu jest wzorowy. Znajdują się w nim pomieszczenia biurowe oraz mieszkania pracowników.
Uklad przestrzenny zespołu dworskiego jest w znacznej mierze zachowany, a zabytkowe budynki są w doskonałym stanie technicznym. Podwórze gospodarcze graniczy z pałacem od wschodu.

Park

Park krajobrazowy z 2 poł. XIX w. Za należący do parku możemy uznać mieszany las o urozmaiconym drzewostanie leżący przy Jez. Zamarte (64 ha). Cały obszar parku wraz z pałacem liczy 5,83 ha. Pow. samej części okalającej pałac od północy, zachodu i południa wynosi 3,37 ha. Park wraz z pałacem i zabudowaniami leży na dz. ew. nr 041301_5.0013.12 o pow. 13,89 ha (Geoportal). Jest to czysty, zadbany park bogaty w różnogatunkowy drzewostan, skupiony głównie na obrzeżach parku. Niegdyś istniał tu również staw, do którego prowadziła aleja, a po którym pozostało jedynie charakterystyczne wgłębienie. Parkowy drzewostan tworzy kilkadziesiąt gatunków drzew, wśród których najliczniej reprezentowane są brzozy brodawkowate, klony pospolite, dęby szypułkowe, graby, lipy drobnolistne, a z iglaków świerki i modrzewie. Na szczególną uwagę zasługują rosnące tu dwie lipy drobnolistne - pomniki przyrody o obw. w pierśnicy 330 i 340 cm.

Inne

Stodoła, spichlerz
Gorzelnia, 1885 r.
Kościół barokowy, 2. poł. XVIII w., p.w. Narodzenia NMP
Zespół klasztorny, barokowy, 2. poł. XVIII w./poł. XIX w. Obecnie siedziba nowicjatu Warszawskiej Prowincji Karmelitów Bosych. W 1999 r. podniesiony do rangi przeoratu.
Grodzisko średniowieczne, X-XII w., z czytelnym obrysem wałów obronnych

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Marek Kujawa4 lata i 4 miesiące temu
Nawiązując do von Ostenów muszę dodać, że Jan Kazimierz Osten (zm. w 1813 r.) był szambelanem i syndykiem papieskim. Wraz z żoną Anną Konkordią Kunegundą z Pruszaków pochowani zostali w kryptach miejscowego kościoła.