Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Węgierce
Zdjęcie Marek Kujawa 2009
Miniatura WęgierceMiniatura WęgierceMiniatura WęgierceMiniatura WęgierceMiniatura WęgierceMiniatura WęgierceMiniatura WęgierceMiniatura WęgierceMiniatura WęgierceMiniatura WęgierceMiniatura Węgierce

Zdjęcie archiwalne

Miniatura Węgierce
Zdjęcie Marek Kujawa

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek KujawaAndrzej Kwasik

Węgierce

Województwo:kujawsko-pomorskie
Powiat:inowrocławski
Gmina:Pakość
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy z pocz. XX w., nr rej.: 154/A z 15.06.1985

Stan obecny

Własność prywatna

Historia

Pałac z pocz. XX w.
Węgierce to wieś leżąca na Równinie Inowrocławskiej, w odległości 10 km na zachód od Inowrocławia. Jej nazwa pochodzi prawdopodobnie od osadników z Węgier, którzy w średniowieczu przybywali w te strony. W zapiskach wieś znajdujemy pod nazwami: Wengierce, Vugerske i Ungerszke w 1215 r., Vangicici w 1216 r., Wagercze w 1488 r. oraz Wengerczke. Pierwsza wzmianka o w. pochodzi ze 1195 r., kiedy to książę Bolesław nadał ją zakonowi norbertanek w Strzelnie. Nadanie to zatwierdził Mieszko Stary i około 1216 r. książę kujawski Konrad. Około XV w. wieś przeszła w ręce rodziny Kościelskich h. Ogończyk. W 1488 r. Piotr z Bnina, biskup włocławski, nakazał przekazywanie dziesięciny z Węgierc kościołowi w Kościelcu.
Na pocz. XVI w. wieś była w posiadaniu Jana Węgierskiego, a następnie jego syna Baltazara. W 1564 r. Stanisław Kościelecki, kasztelan bydgoski sprzedał części Węgierc i Gorzany Mateuszowi Kościelskiemu za 2 tys. grzywien. W latach 1560-82 część W. należała do Małgorzaty de Stenberg Kostkówny, wojewodzianki sandomierskiej, żony Jana Służewskiego ze Służewa. Był to dość duży areał, liczący 8 łanów osiadłych i 3 zagrodników. W tym samym czasie drugi dział należał do Kościeleckiego, który miał na nim 2 zagrodników.
W 1579 r. Kościeleccy przeprowadzili działy braterskie, w wyniku których Kościelec, Rycerzewo, Dziarnowo, Gorzany i części w Węgiercach oraz wiele innych dóbr dostał Jan Kościelecki, kasztelan blechowski. Później wieś była częściowo w rękach Potulickich: Piotra z Potulic – wojewody kaliskiego, a w 1598 r. Jana Rozdrażewskiego. Jako, że zacni ci posiadacze ziemscy, siedzieli zazwyczaj w swoich bardziej reprezentacyjnych siedzibach, wsi takie jak Węgierce puszczali w dzierżawę albo na wyderkaf. Z bardziej znanych rodzin korzystających z tej formy dzierżawy należy tu wymienić Palendzkich i Wyrzyskich, których pozywała w 1611 r. Anna Kościelecka, żona Jana Sadowskiego. W 1615 r. Wojciech Palendzki sprzedał ziemie w W. braciom: Marcinowi, Maciejowi i Piotrowi Wyrzyskim za 20 tys. złp. W 1625 r. Zygmunt z Grudny Grudziński, wojewoda inowrocławski dał Węgierce - wraz z młynem we wsi Tarnówka - w dożywocie Krzysztofowi z Kościelca, kasztelanowi inowrocławskiemu. Trzy lata później dostał zobowiązanie wypłacenia posagu na tych dobrach Izabelli z Grudny, swojej córce od przyszłego zięcia – Pawła Działyńskiego, starosty kowalskiego. W latach 30. XVII w. jakieś udziały we wsi posiadał też Adam Radoliński i Marcin Żernicki, który w 1635 r. zawarł kontrakt dzierżawy z Danielem Boruckim.
Właścicielem całej wsi prawie do końca XVII w. był Paweł Działyński, który wraz z bratem Maciejem wydzierżawiali swe ogromne dobra, m.in. Jakubowi Gocłowskiemu, Umińskim i Stanisławowi Ulatowskiemu. Synem Pawła był Zygmunt (1618-1685), ożeniony z Katarzyną Witosławską h. Prawdzic, z którą miał synów: Pawła, Macieja, Jakuba i Jana. Ciż bracia w 1713 r. przeprowadzili działy, na skutek których Kościelec, Gorzany, Węgierce i wsie tzw. „klucza szarlejskiego” stały się własnością Józefa Działyńskiego. Dzierżawcą był m.in. Ludwik Borucki, podczaszy brzesko-kujawski w latach 20. XVIII w. W 1726 r. Jakub na Działyniu i Kościelcu Działyński, wojewodzic kaliski, zawarł kontrakt ze swym bratankiem Józefem Działyńskim, na mocy którego dał mu swe rozległe dobra wraz z Pakością, Zalesiem, Rybitwami, Węgiercami, Działyniem, Wielgiem, Klonowem, Kijaszkowem, Piotrkowem, dalej licznymi wsiami w powiecie lipińskim i gnieźnieńskim, a także kamienicę w Toruniu.
Po Działyńskich wieś przeszła w ręce rodziny Korytowskich h. Mora, do których należała aż do 1803 r. Od Floriana Korytowskiego Węgierce odkupił Jan Kraszewski, jednak już rok później wieś wróciła w ręce Barbary Korytowskiej, zamężnej za Jana Jakuba Boby z Kornelina. Następnie w 1805 r. sprzedali oni majątek Bonawenturze Boruckiemu. Z kolei Borucki w 1815 r. wystawił dobra na licytację, na której część wsi kupił Friedrich Knopf, ożeniony z Eleonorą Mittelstaedt, 1-o v. Kunkel. Rodzina Kunkel była dzierżawcami majątku począwszy od początku XIX w.
W 1844 r. wieś kupił na licytacji Edward von Colbe, ożeniony z Emilią – córką Friedricha i Eleonory Knopf. Cztery lata później dobra odkupił Albin Kozłowski h. Jastrzębiec, ożeniony (ślub w 1840 r.) z Bronisławą Bychowską. Wieś była wówczas podzielona na 2 części. Kozłowski nabył zarówno „część B” Węgierc, jak i „część A” – folwark Kościelonka. Albin zmarł w 1859 r. i pochowany został w grobie rodzinnym w pakoskiej Kalwarii. Z tego związku pochodziła córka Felicja (1843-1910), Która w 1879 r. wyszła za Antoniego Dembińskiego h. Rawicz, syna Teodora i Nepomuceny Janiny Jasińskiej h. Rawicz (1844-1903). Dembińscy mieli córkę Zosię, która zmarła w 1884 r. Rok wcześniej zmarła po długich cierpieniach Bronisława Kozłowska, która została pochowana w Pakości.
W 1885 r. wieś liczyła 13 domów, zamieszkałych przez 168 osób, w tym 161 katolików i 7 ewangelików. Do folwarku należało 511 ha gruntów, w tym 377,88 ha ziem uprawnych, 94 ha łąk. 8,95 ha lasów, 7,17 ha nieużytków i 22,98 ha wód. Czysty dochód gruntowy wynosił 7910 marek. Majątek specjalizował się w hodowli nierogacizny i tuczu bydła, była tu także owczarnia zarodowa rasy Rambouillet.
Istnieje dość ciekawa wzmianka z Dziennika Poznańskiego z 12 lipca 1905 r., o kupnie Kruszy Duchownej od p. A. Hubińskiego z Węgierc. Właśnie w tym okresie został wzniesiony obecny pałac. Jego projektantem był Wojciech Celestyn Dembiński, syn Teodora i Albertyny z Braunków, czyli po prostu kuzyn Antoniego (I). Budowniczym pałacu był Jan Łuczak z Pakości. Równocześnie z budową pałacu w jego otoczeniu założono park krajobrazowy. W 1909 r. majątek liczył 676 ha, zaś do urzędu skarbowego wykazywano 7782 marek tzw. "czystego dochodu". Antoni Dembiński był aktywnym działaczem społecznym, m.in. szefem inowrocławskiego wicepatronatu Kółek Rolniczych w 1912 r. Po śmierci Felicji ożenił się ponownie, z Marią Amrogowicz h. Wąż, z którą nie posiadał potomstwa. W ciągu kolejnych kilkunastu lat, areał majątku nie uległ zmianie; na 488 ha gruntów składało się 100 ha łąk, 6 ha lasu i 18 ha nieużytków (drogi, place, etc.) i wody. Dobra posiadały własną kolejkę polną i elektrownię. W 1926 r. czysty dochód gruntowy wynosił ponad 2500 talarów. Bratem Antoniego Dembińskiego (I) był Bronisław (1858-1939), ożeniony z Anielą Marią Thiel (1880-1946). Był on m.in. posłem na sejm II Rzeczypospolitej, rektorem uniwersytetu lwowskiego, następnie pracował na uniwersytetach w Warszawie i Poznaniu. Bronisław i Aniela mieli córki: Janinę i Annę oraz syna Zbigniewa Zdzisława (1898-1981), który po śmierci ciotki Felicji otrzymał Węgierce w spadku.
Zbigniew Dembiński w 1920 r. poślubił Zofię Hojnowską h. Korczak (Odmiana), z którą miał troje dzieci naturalnych i drugiego syna przybranego. Były to dwie córki: Elżbieta oraz Maria, która wyszła za Stanisława Dzierżykraj-Morawskiego h. Drogosław. Synowie: Jan Maria (1932-1988), który ożenił się w 1960 r. z Marią Izabelą Krajewską h. Leliwa i (przybrany) Antoni Zbigniew (ur. 2 stycznia 1935 r. w Warszawie). Antoni (II) Dembiński w latach 1954-1960 studiował na Politechnice Poznańskiej i otrzymał tytuł mgr. inż. Budownictwa Lądowego. Pracował we Francji i był współbudowniczym tunelu pod kanałem La Manche. Był on także budowniczym ratusza na warszawskiej starówce.
Zbigniew i Jan Dembińscy byli właścicielami majątku w Węgiercach do 1939 r. Po 2. wojnie światowej dobra te przejął Skarb Państwa Polskiego. Jan i Maria Dembińscy mają córkę Olgę Marię (ur. w 1964 r.) i syna imieniem Jura. Olga z mężem Bogumiłem mają cztery córki: Zuzannę, Julię, Klarę i Matyldę. Jan Dembiński był więziony w czasach stalinowskich, później wyjechał do Francji. Zginął mając 56 lat w wypadku drogowym w Kremlin-Bicetre. Jego żona Maria obecnie mieszka w Poznaniu, a ich córka w USA (2013 r.).
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Wszystkie prawa zastrzeżone!


Opis

Pałac eklektyczny z elementami modernistycznymi. Budynek piętrowy, wybudowany na planie prostokąta, w elewacji południowej wydatny ryzalit z wejściem, schodami i tarasem. W elewacji płn. ryzalit zwieńczony okazałym frontonem, z wejściem głównym zdobionym skromnym portykiem kolumnowym. Do zachodniego szczytu przylega efektowna szklana weranda. Od bramy do pałacu prowadzi okrągły podjazd.

Park

Park z przeł. XIX i XX w. o pow. 3,24 ha, urozmaicony stawem w płn.-wschodniej części. Analizując wiek drzewostanu, można przypuszczać, że na terenie tym istniało starsze założenie ogrodowe, być może w otoczeniu wcześniejszego dworu. Wnętrza parkowe ujęte w obramowania wysokich drzew i zasiedlone przez różnorodne trwałe gatunki parkowe, czynią tę enklawę zieleni bardzo interesującą. Największe skupisko drzew spotkamy wzdłuż granic parku. Drzewostan reprezentują głównie jesiony wyniosłe, kasztanowce białe, topole oraz graby pospolite. Opisywany park uważany za jeden z piękniejszych parków podworskich w tym regionie postanowiono w latach 1989-1990 zrewaloryzować, aby odtworzyć jego dawne walory kompozycyjno - przestrzenne, oraz dendrologiczne. W czasie tych prac wzbogacono szatę roślinną nowymi nasadzeniami, odsłonięto ciekawsze wnętrza parkowe, oraz uczytelniono zarysy znajdujących się tu masywów i klombów. Po tych zabiegach park w Węgiercach uzyskał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki w Konkursie Krajowym, zorganizowanym przez Zarząd Ochrony i Konserwacji Zespołów Pałacowo - Ogrodowych w Warszawie. Od tamtego czasu park ulegał stopniowej, wtórnej dewastacji, aż do momentu, kiedy znów znalazł się pod opieką nowego właściciela.
Opis parku na podst. Renata Kaja "Przewodnik po zespołach pałacowych i dworskich..." Bydgoszcz 2002

Inne

Stajnia z wozownią, obora, chlew, stodoła z przełomu XIX i XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Robert Kunkel6 lat i 3 miesiące temu
W 1 ćw.XIX w. właśc. maj. Marcin Kunkel (1799-1870) syn Mateusza z Rzymachowa i Eleonory Mittelstaedt, która tu, w Węgiercach zmarła w 1820 r. Brak starszej ikonografii dawnego dworu. W 1828 r. Marcin ofiarował 1,5 talara jako składkę na budowę pomnika Mieszka 1 i Bolesława Chrobrego w Poznaniu (dziś posągi stoją w katedrze w tzw.Złotej Kaplicy)
Marek Kujawa6 lat i 2 miesiące temu
Warto wiedzieć, że po śmierci Mathiasa Eleonora wyszła za Friedricha Wilhelma Knopfa, z którym też miała dzieci. Na pewno syna Wilhelma Ludwiga...