Trląg

Stan obecny

Teren prawdopodobnie prywatny. Dwór nie istnieje.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Trląg to stara i zabytkowa wieś położona na zachodnim brzegu Jeziora Pakoskiego, w odległosci 11,5 km na północ od Strzelna i 11 km na południe od Pakości. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1249 r. Już w XIII w. został założony tutejszy kościół, wieś była wówczas własnością kapituły gnieźnieńskiej. Nazwę miejscowości zapisywano: Tirlang w 1329 r., Tranlang w 1374 r., Trlang w 1378 r., itp, itd. Pierwszym właścicielem Trląga, wzmiankowanym w 1329 r., był kanonik gnieźnieński, płocki i kruszwicki – Trzebisław z Trlągu. Dalej, od około 1350 r. była w posiadaniu Andrzeja, ojca Stefana z Trlągu herbu Topór, który w 1373 r. wyprawiał się do Francji po księcia gniewkowskiego, Władysława Białego. Tenże Stefan był od 1376 r. podstolim poznańskim, a od 1398 r. stolnikiem kaliskim. W 1374 r. znajdujemy Jana z Trląga - kanonika płockiego - którego papież Grzegorz XI polecał na kanonię gnieźnieńską. W 1379 r. w zapiskach występował Wojciech z Trląga, podkomorzy kaliski w 1408 r., który podczas podziału majątku otrzymał Stary Trląg „z wielkiem jeziorem” wieś Suchodół i działy na sąsiednich Broniewicach i Gawłowicach. Jego brat Stefan otrzymał Nowy Trląg, Stare Kołodziejewo, Sędowo i inne wsie na Pałukach i w ziemi nakielskiej. Obydwaj oni byli kolatorami kościoła, wzniesionego w Trlągu już około 1379 r.
W latach 1404-1415 z Trląga pisał się Jan, kustosz gnieźnieński, a z 1436 r. dziedzic, niejaki Adam. W XIV i XV w. oprócz Trląskich wieś należała do rodów Pomianów i Pałuków i była już wówczas własnością rycerską. W XVI w. dobra te były własnością m.in. Macieja Obodzieńskiego herbu Topór, dalej Ostrowskich, następnie Kołudzkich i Modlibogów herbu Rola. W 1579 r. Modlibóg miał 4 łany osiadłe, 3 zagrodników i 1 rybaka; Andrzej Kołudzki – 2 łany i 4 zagrodników, a Trlęscy – 1 łan osiadły i 2 zagrodników. Ciekawostką jest fakt, że w XV w. istniała kanonia „fundi Trląg”, w której pierwszym kanonikiem był do 1412 r. Adam Świnka, a ostatnim Kajetan Kowalski. Kanonię w 1810 r. zlikwidował arcybiskup Raczyński. Z kolei około 1590 r. trląski kościół znajdował się w rękach braci czeskich, a ich „ministrem” był Paweł Patiens. Do ówczesnej parafii należały wsie: Dobieszewice, Suchodół i Wierzejewice. W 1618 r. właścicielem wsi był Andrzej Modlibóg, a dwa lata później Anna, która miała 3 i ½ łanu osiadłego, jedną ćwierć roli, 4 zagrodników oraz „pół rybaka i pół rzemieślnika” . Drugą połowę tychże oraz 3 łany, trzy ćwierci roli, 4 zagrodników i młyn posiadał Jan Modlibóg. Ród Trlęskich wygasł do 1620 r. W 1640 r. zapisano ciekawą historię o sprawie sądowej „Zofii z Buszkowa Buszkowskiej wdowie po Adamie Plaskowskim obecnie 2-o v. żona nieżyjącego Jana Modliboga przeciw Wojciechowi M., synowi Jana M., i przeciw Stanisławowi Makowieckiemu, zięciowi pana Modliboga, iż oni dowiedziawszy się o śmierci Jana M. ojca swego, przybyli do jego dóbr dziedz. Trląga w piątek przed świętym Tomaszem, gdzie ciało jeszcze nie ochędożone leżało, i wdowę z dóbr tych wygnali”.
Dalej w zapiskach wymieniani są kolejno: Andrzej Ponetowski (1666 r.), Andrzej Stanisław Gniewkowski (1685 r.), Konstanty Gorzeński (1738 r.), a następnie syn tegoż - Teodor (1760 r.). W międzyczasie (około 1748 r.) posesorem wsi był Kazimierz Konarzewski h. Poraj. Od końca XVIII do połowy XIX w. wieś była w posiadaniu Zagajewskich, następnie przeszła w ręce niemieckie. W 2. poł. XIX w. w centrum wsi wzniesiono opisywany (nieistniejący) dwór. Niestety czas zatarł pamięć o jego niemieckich budowniczych. W 1885 r. we wsi znajdowało się 27 domów, zamieszkałych przez 319 osób, w tym 280 katolików i 39 ewangelików. Posiadała też ona grunta o areale 801 ha, w tym 704 ha ziem uprawnych, 38 ha łak i 15 ha lasów. Do dworu - zwanego Seehorst - należało z kolei 269,3 ha, w tym 140 ha ziem uprawnych, 10 ha łak, 1 ha zarośli, 2,7 ha nieużytków i 114,68 ha wód. Do przydworskiego folwarku należały też 4 domy, zamieszkałe przez 79 osób, w tym 60 katolików i 18 ewangelików. Czysty dochód gruntowy wynosił 2627 marek.
Pod koniec stulecia wieś wykupiła pruska Komisja Kolonizacyjna, która na początku XX w. rozparcelowała ją, tworząc wymienione dalej gospodarstwa. W 1902 r. majątek rycerski Trląg kupił dla syna Stefan Bartz. Po 1920 r. była to własność Michała Bartza. majątek liczył 300 ha, w tym 100 ha wód Jeziora Pakoskiego. Czysty dochód gruntowy w 1926 r. wynosił 877 talarów. Oprócz tego we wsi znajdowały się dwa ponad 100-hektarowe gospodarstwa należące do obszaru gminy. Ich właścicielami byli: Jan Gutorski, u którego zarządcą był Stanisław Nowak oraz Zygmunt Domaradzki. W 1930 r. wieś liczyła 578 mieszkańców. Oprócz wyżej wymienionych znajdowało się tutaj kilka mniejszych majątków ziemskich, nie ujętych w wykazie gospodarstw rolnych województwa poznańskiego, których właścicielami byli: Wawrzyniec Erdmann (53 ha), Władysław Murawski (54 ha), A. Panka (77 ha), Władysław Pilichowski (105 ha), Otto Rino (100 ha), Jan Szarzyński (58 ha) i H. Jeschke. We wsi było także Kółko Rolnicze, mleczarnia Domaradzkiego, młyn J. Hołogi i dwa sklepy z artykułami różnymi: wspomnianego H. Jeschke i J. Tomaszewskiej. Liczne usługi dla ludności świadczyli m.in.: kowale Majdziński i A. Wietrzykowski, rzeźnicy: S. Wietrzykowski i L. Gajewski oraz szewc J. Niestatek.
W latach 1939-1945 wieś znajdowała się pod zarządem niemieckim i nosiła nazwę Seehorst. Po 1946 r. wszystkie majątki powyżej 100 ha przejął Skarb Państwa Polskiego, ich ziemie rozparcelowano, a z resztówek powstały indywidualne gospodarstwa rolne. Na terenie największego majątku należącego do Bartzów, utworzono Spółdzielnię Produkcyjną, która w późniejszym czasie została zlikwidowana. Pałac należący do tychże został w latach powojennych rozebrany, a na jego fundamentach zbudowano parterowy dom mieszkalny. Poza tym do czasów obecnych w dobrym stanie zachowały się dwa domy, które z definicji można uznać za dworki: Jeschke’go (obiekt nr. 1) i Erdmanna (obiekt nr. 2). W ich otoczeniu brak jest typowych parków podworskich. Obok obiektu nr. 1 stoi dawny sklep (obecnie dom mieszkalny), wzniesiony jeszcze przed wybudowaniem dworku. Ciekawostką jest zachowana tu oryginalna podłoga z klapą do piwniczki, gdzie stała beczka z naftą, którą pompowano klientom do pojemników.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł w Internecie i badań terenowych.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Parterowy dworek wzniesiony był na terenie dawnej RSP. Został zburzony, a na jego miejscu wznosi się dom mieszkalny.

Park

Pozostałości parku z 2 poł. XIX w.

Inne

Kościół późnogotycki z 2. połowy XIV w., rozbudowany w latach 1935–1937, p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła.
We wsi liczna zabudowa zabytkowa z XIX i początku XX w., w tym stara szkoła.


tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011