Słupowo

Stan obecny

Dwór po pożarze, obecny stan ruin nieznany.

Historia

Dwór z 4 ćwierci XIX w.
Słupowo to malownicza wieś leżąca nad Jeziorem Słupowskim, znajdująca się w odległości 25 km na północny-zachód od Bydgoszczy i 10 km na wschód od Mroczy. Wzmiankowana była po raz pierwszy w 1310 r., gdy krewniak Dobrogosta, wojewody poznańskiego – Wincenty ze Słupowa sprzedał ją klasztorowi cystersów. Własność tę potwierdził król Władysław Łokietek w 1325 r. W XV w. niemieccy zakonnicy sprzedali wieś w ręce prywatne. W 1455 r. jej właścicielem był dziedzic Samsieczna, Mikołaj. Trzy lata później w zapiskach znajdujemy informację o tym, jak Mikołaj dogadał się z kmieciami ze Słupowa: Marcinem, Wojciechem i Grzegorzem. Na przełomie XV i XVI w. dobra te były we władaniu Jana z Danaborza i dalej jego syna - też Jana - kasztelana rogozińskiego. W 1578 r. było tu 15 łanów osiadłych, 6 zagrodników bez roli i 1 garncarz.
Kolejnymi dziedzicami S. byli synowie Michała Białośliwskiego: Andrzej i Krzysztof de Danaborz (czyli Danaborscy), starostowie nakielscy. W 1532 r. zadłużone dobra wykupił Jan z Kościelca, który wieś Słupowa dał w dożywocie Zofii z Kleczowa, wdowie po Andrzeju z Danaborza. W 1545 r. Janusz z Kościelca z ojcem Janem uzgodnili, że jego bracia: Andrzej, Łukasz i Stanisław z Kościelca otrzymają po jego śmierci 3000 złp. za Nakło i Danabórz oraz wsie Słupowo, Krostkowo i Nieżychowo na wyderkaf (tzw. sprzedaż z prawem odkupu). W 1570 r. Łukasz z Kościelca, opat lubiński sprzedał wieś i połowę pustki Taninko, Januszowi Niemojewskiemu, za co brat Jan zapisał mu dług 6000 zł. W 1606 r. dobra te odziedziczył Jerzy Niemojewski. Wraz z Krąpiewem i Łukowcem dał je w dożywocie swej żonie Dorocie Karnkowskiej, wdowie po Andrzeju Latalskim. Taż Dorota w 1618 r. wzmiankowana była jako dziedziczka Słupowa.
W drodze spadku po Jerzym Niemojewskim dobra odziedziczyły Apolinara Niemojewska i Zofia Smogulecka, które sprzedały S. Janowi Jakubowi Smoguleckiemu za 25 tys. złp. Niemniej jednak po kilkunastu latach Niemojewscy ponownie stali się właścicielami tych ziem. Przez kilkanaście lat Władysław z Lubieńca Niemojewski, wojewoda pomorski wydzierżawiał je różnym osobom. Dalej właścicielem został Zygmunt N., od którego Słupowo kupił około 1693 r. Stefan Łochocki. Ten wydzierżawił Słupowo i Łukowiec klaryskom bydgoskim. W ich imieniu występowała ksieni Antonina Rapacka. W 1712 r. klaryski wzięły w dzierżawę także Wyrzę od Bartłomieja Głębockiego.
W kolejnych latach majątek w S. nadal należał do Łochockich. Wzniesiono tu dla nich obecny dwór, zbudowany na fundamentach wcześniejszego budynku z XVIII w., o czym świadczą zachowane piwnice. Około 1880 r. wieś tworzyła okręg dworski wraz z Prosperowem, do którego należało łącznie 12 domów, zamieszkałych przez 216 osób, w tym 90 katolików i 126 ewangelików. Majątek liczył w tym czasie 663 ha, w tym 493 ha ziem uprawnych i 25 ha łąk. Jego ostatnim właścicielem, do końca 2. wojny światowej był Hermann Fankenthal. Majątek pod jego zarządem liczył 654,8 ha, w tym 516,8 ha ziem uprawnych i 112 ha wód. W tamtym czasie hodowano tu bydło, majątek posiadał też własną mleczarnię i gorzelnię. Do urzędu skarbowego wykazywano (w 1926 r.) ponad 2300 talarów "czystego dochodu gruntowego". W 1930 r. wieś leżała w powiecie wyrzyskim i liczyła 227 mieszkańców. Po 2. wojnie światowej została przejęta przez Skarb Państwa Polskiego. W 1999 r. dawny majątek odzyskali spadkobiercy: Fundacja KUL im. Anieli hrabiny Potulickiej. Na pocz. XXI w. pałac był w bardzo złym stanie technicznym, zaś ostatecznego zniszczenia dokonał pożar w 2019 r.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Było to dwór późnoklasycystyczny. Budynek o piętrowym, prostokątnym korpusie głównym i parterowych skrzydłach bocznych. W osi wejściowej umieszczony był ryzalit zwieńczony trójkątnym przyczółkiem. Mieścił się w nim zabudowany ganek poprzedzony schodami, nad którym znajdował się balkon.

Park

Park krajobrazowy z 2. poł. XIX w. o pow. 4,0 ha. Przed frontem dworu znajduje się około 120-letni starodrzew. Rośnie tu około 800 drzew reprezentujących 34 gatunki, m. in. ponad 110 lip drobnolistnych, około 100 jesionów wyniosłych (o obw. do 279 cm w pierśnicy) i 80 wierzb białych (do 420 cm w pierśnicy). W 1990 r. przeprowadzono tu prace renowacyjne, które na krótko spowodowały poprawę stanu założenia. Niestety od 20 lat park pozbawiony opieki ponownie dziczeje, głównie na skutek rozrostu samosiewów drzew liściastych i krzewów.

Inne

Gorzelnia.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011