Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Samoklęski Duże
Zdjęcie Viola Czyżewska 2011
Miniatura Samoklęski DużeMiniatura Samoklęski DużeMiniatura Samoklęski DużeMiniatura Samoklęski DużeMiniatura Samoklęski Duże

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek KujawaRadosław Sroczyński

Samoklęski Duże

Groß Samoklensk

Województwo:kujawsko-pomorskie
Powiat:nakielski
Gmina:Szubin
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy z 2 poł. XIX w., nr rej.: 195/A z 15.01.1986

Stan obecny

Własność prywatna. Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej "Noteć".

Historia

Pałac z 2. poł. XIX w., przebudowany pod koniec XIX i w latach 60. XX w.
Samoklęski Duże to wieś leżąca 9 km na płd.-wschód od Nakła nad Notecią. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1337 r. Wtedy to król Kazimierz Wielki, pozwolił braciom Marcinowi i Wojciechowi – dziedzicom Samoklęsk, postawić most na Noteci między Turem, a Samoklęskami, pobierać myto i założyć miasto Rudę. Już w XV w. istniał tu kościół p.w. św. Bartłomieja, a wieś była podzielona na Samoklęski Wielkie i Samoklęski Małe. Na którymś z działów siedzieli też Sicińscy, gdyż inf. z 1471 r. podaje, że Anna de Szythno, żona Andrzeja de Wyelowycz, sprzedała swoje części wsi i młyna Sędziwojowi z Czarnkowa, kasztelanowi santockiemu. Na pocz. XVI w. właściciele płacili dziesięcinę snopową z łanów pustych, uprawianych na rzecz folwarku, kościołowi szubińskiemu. Z kolei meszne składano plebanowi w Samoklęskach.
W 2. poł. XVI w. dobra te wyderkował Piotr Czarnkowski - kasztelan poznański, było tu wówczas 7 śladów osiadłych i 1 zagrodnik, a w 1579 r. 9 śladów, 3 zagrodników i 3 komorników. W 1600 r. wieś należała wraz z Żernikami do Marcina Padniewskiego, kasztelana kamieńskiego, który sprzedał Samoklęski kapitule katedralnej w Gnieźnie za 2 tys. złp. Padniewski ożeniony był z Ewą Czarnkowską, a ich synami byli: Filip, Marcin i Wojciech Padniewscy. W 1609 r. czynili działy, na skutek których Samoklęski wraz z młynem Tur postanowili sprzedać dla pokrycia ojcowskich długów. Sześć lat później Marcin Padniewski, syn Marcina sprzedał obie wsie Samoklęski, Sebastianowi z Drogoszewa Dembickiemu za 17 tys. złp. W 1618 r. były tu 4 łany osiadłe, 1 zagrodnik i rybak. Później Dembiccy wyderkowali te dobra oraz dzierżawili, a ostatecznie w 1649 r. sprzedali je wraz z młynem Tur - Aleksandrowi Broniewskiemu, za kwotę 10 tys. złp. W 1669 r. Jakub, Aleksander, Zygmunt i Florian Broniewscy, synowie Marcina - a bratankowie Aleksandra Broniewskiego, czynili działy po rodzicach i po stryju, na skutek których Samoklęski otrzymał Florian. W tamtym czasie (1677 r.) we wsi zbudowano nowy kościół drewniany, który przetrwał co najmniej do końca XIX w. W 1682 r. Adam Broniewski sprzedał Aleksandrowi, Zygmuntowi i Florianowi – synom Marcina oraz Kazimierzowi – synowi Jakuba, swoje części Samoklęsk, młyna Tur i Broniewa, spadłe po stryju Aleksandrze, za 12 tys. złp. Jeszcze pod koniec tego stulecia dobra dzierżawił Jan Chrząstowski, miecznik poznański, który na początku XVIII w. kupił je od Broniewskich za 70 tys. złp. Chrząstowski ożenił się z Konstancją Grochowicką, zmarł zaś w 1709 r.
Synem Jana i Konstancji był Władysław Chrząstowski, który w 1710 r, zastawiał dobra Maciejowi Joachimowi Manteuffel-Kiełpińskiemu na 1 rok za 6 tys. złp, a następnie synom i córkom Kazimierza Korytowskiego i Anny Wałdowskiej: Wojciechowi, Stanisławowi, Maciejowi, Magdalenie i Katarzynie, również na rok, za 12 tys. talarów. W 1718 r. ostatecznie sprzedał dobra Kazimierzowi Chwałkowskiemu za 72,3 tys. złp. W czasie panowania tegoż spłonął drewniany dwór Chwałkowskich, jednakże został on szybko odbudowany.
Następnie dziedzicem S. został syn Kazimierza i Heleny Grabowskiej - Andrzej Michał Chwałkowski, a około 1764 r. jego przyrodni brat (z matki Urszuli Chrząstowskiej) – Andrzej Odrowąż Chwałkowski. Ten ożeniony był z Urszulą Bnińską, córką Rafała i Marianny Kwileckiej, która w 1769 r. kwitowała ojca z sumy 10 tys. złp. zapisanej przez niego mężowi w 1765 r. i z 32760 złp. zapisanych w 1766 r. Andrzej zobowiązał się oprawić żonie posag w wysokości 60 tys. złp. Niebawem zmarł, a w 1771 r. Urszula wyszła za Walentyna Gozimirskiego, wojskiego ziemskiego wschowskiego. Majątek, do którego należały też Samoklęski Małe, w 1793 r. odziedziczył ich syn – Józef. W 1812 r. Gozimirski sprzedał Samoklęski Stanisławowi z Goraja Brezie (1752-1847). Ten ożeniony był z Antoniną Marią Radolińską h. Leszczyc. Brezowie mieli ośmioro dzieci: Julię, Józefa, Maurycego, Henryka, Tytusa, Eugeniusza, Fryderyka i Włodzimierza.
Stanisław Breza był postacią nieprzeciętną. Już w 1784 r. został posłem na Sejm, w 1798 r. otrzymał tytuł hrabiowski, a gdy do Polski wkroczyli Francuzi został dyrektorem spraw skarbu i spraw wewnętrznych Księstwa Warszawskiego. Następnie został ministrem, a w 1815 r. stanął na czele deputacji obywateli Wielkiego Księstwa Poznańskiego do króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III. Otrzymał wiele odznaczeń: Złoty Krzyż legii Honorowej 4 klasy, Ordery Orła Białego i Świętego Stanisława w 1809 r.
W latach 40. XIX w. Samoklęski i Tur wykupił Friedrich Pol, który w Turze założył hutę szkła. Dalej majątek odziedziczył jego syn Carl, poseł do parlamentu Rzeszy Niemieckiej. To właśnie za rządów Carla i jego żony Ulrike wzniesiony został obecny, okazały dwór – a raczej pałac, przebudowany pod koniec XIX w.
Około 1880 r. wieś stanowiła okręg dominialny, w skład którego wchodziło leśnictwo Samoklęski oraz wsie Bocianiec i Wymysłowo. Na terenie okręgu znajdowało się 18 domów, zamieszkałych przez 305 osób (169 katolików i 136 ewangelików). Do majątku należało 1931 ha, w tym 702 ha ziem uprawnych, 135 ha łąk i 956 ha lasów. Czysty dochód gruntowy wynosił około 8096 marek. Niewielki, 93-hektarowy majątek we wsi posiadało też probostwo. Do ówczesnej parafii liczącej 1100 „dusz” należały wsie: Bnin, Brzózki, Cegielnia, Chobielin, Chobieliński Młyn, Dąbrowa, Głęboczek, Godzimierz, Gostusza, Jarużyn, Łętowo, Niedźwiady, Nowawieś, Olek, Polichno, S. Małe, Sobieck, Spokojnik, Tur, Wieszki, Wiśniewko, Wymysłów i Żurczyn. Folwark w Samoklęskach Małych ok. 1880 r. liczył 505 ha, w tym 183 ha ziem uprawnych, 100 ha łąk i 157 ha lasów. Znajdowało się tam 12 domów z 84 mieszkańcami, wśród których było 4 katolików, reszta ewangelicy.
Po 1909 r. dobrami w S. zarządzała wdowa, Ulrike Pol z d. Bußmann, następnie Tur wykupiła Komisja Kolonizacyjna, która rozparcelowała majątek. W Samoklęskach po śmierci Carla gospodarzyła wdowa przy pomocy syna, Georga. Brał on udział w I wojnie światowej. Zmarł w 1963 r. Po śmierci Ulrike, majątek przejęły siostry: Hedwig i Susanne (1881-1987). Nie założyły rodzin i nie miały potomstwa. Od 1926 r. dziedzicem został ich brat - Franz Poll (1872-1942). Majątek pod jego zarządem liczył 920 ha, w tym 520 ha ziem uprawnych, 150 ha łąk i pastwisk, 223 ha lasów i 3 ha wód. Resztę stanowiły nieużytki. Czysty dochód gruntowy, wykazywany do oszacowania podatku, wynosił 2140 talarów. Franz gospodarował w Samoklęskach do końca 2. wojny światowej. Zapisał się w pamięci mieszkańców bardzo dobrze, pomagał im w trudnych czasach, a także ratował wielu przed wysiedleniem czy zesłaniem do obozu pracy.
W 1930 r. wieś liczyła 333 mieszkanców. Oprócz głównego majątku były tu także dwa mniejsze gospodarstwa: Gustawa Berga (69 ha) i Franciszka Rönza. Do majątku należała gorzelnia, a we wsi był kołodziej S. Woźniak i kowal S. Ruciński. W latach 1940-1945 nazwę wsi zniemczono na Pollsfelde. Po wojnie majątek został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego i rozparcelowany. Pałac początkowo przejęła Armia Czerwona na potrzeby szpitala, a później utworzono tu biura PGR-u, które mieściły się na parterze budynku. W latach 60. XX w. pałac był remontowany, założono centralne ogrzewanie, część pomieszczeń podzielono na mniejsze w związku z projektowanym przedszkolem, a dach pokryto papą. Po przemianach politycznych 1989/90, pałac wraz z parkiem i gospodarstwem stał się własnością prywatną.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac zbudowany w stylu neorenesansowej willi, popularnym w Berlinie, skąd stawał się modnym w całych Niemczech, szczególnie wśród burżuazji. Wzniesiony został na planie zbliżonym do prostokąta, z wejściem usytuowanym w elewacji ogrodowej, od strony zachodniej. Elewację tę zdobi pięcioboczny taras wsparty na filarach, podczas remontu nakryty dachem, zaś frontową akcentuje nieznaczny środkowy ryzalit. Również elewacje boczne zdobione są trójkątnie zwieńczonymi ryzalitami; wejście do dworu poprzedzają wysokie schody. W fasadzie, okna parteru ujęto w pilastry i zwieńczono trójkątnym tympanonem. Poniżej znajdują się płyciny, również ujęte pilastrami. Od zachodu w cokole umieszczono drugie wejście do budynku, a od strony wschodniej znajdują się wejścia do kotłowni i do piwnic. Elewacje posiadają skromny, aczkolwiek dający duży efekt wizualny detal architektoniczny, nadający wiele uroku tej wiejskiej budowli: opaski okienne na piętrze, ceglane nadproża, okna ryzalitu zachodniego zamknięte półkolem wspartym na ozdobnych stylizowanych kolumienkach i wiele innych.
Wnętrze pałacu jest trzytraktowe z centralną sienią i schodami biegnącymi wzdłuż jednej ze ścian. Największa sala, używana jako jadalnia i salon posiada trzy duże okna zamknięte półkoliście. Zachowała się tu częściowo dawna stolarka, a także narożna faseta z dekoracją sztukatorską w części zachodniej oraz ozdobna rozeta w pomieszczeniu traktu tylnego. Częściowo zachowane są także elementy hallu: strop i ściany podzielone pilastrami oraz półkoliste świetliki umieszczone w dachu.

Park

Park krajobrazowy z 2. poł. XIX w. o powierzchni 1,5 ha (niegdyś 4 ha). Duże przypałacowe polany są zadbane i estetycznie przystrzyżone. Wprawdzie nieliczny, ale piękny i zabytkowy starodrzew rozmieszczony jest pojedynczo, lub grupami rozmieszczonymi wzdłuż parkowych alejek i wokół stawu. Reprezentowany jest przez typowe parkowe gatunki: dęby szypułkowe, klony, lipy drobnolistne i jesiony wyniosłe.

Inne

Zabudowania folwarczne z XIX w., m.in. gorzelnia, magazyn, stodoła, obora, stajnia, kuźnia i cielętnik.
Kościół neogotycki, murowany z lat 1888-1892, pierwotnie drewniany z 1677 r. Parafia p.w. św. Bartłomieja.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.