Raciążek

Stan obecny

W latach 1978-1985 przeprowadzono badania archeologiczne, po których zamek zabezpieczono jako trwałą ruinę.

Historia

Zamek biskupów włocławskich, obecnie w ruinie, wznosi się na zachodnim krańcu osady, niegdyś miasta, na wysokiej skarpie, wcinającej się w dolinę Wisły i górującej nad pobliskim Ciechocinkiem. Na lata 1978-85 przypadły badania archeologiczno-architektoniczne. Dzięki pracom zabezpieczającym prowadzonych przez G. Skowrońskiego z Torunia zamek wyeksponowano jako trwałą ruinę. Wcześniej zamek nie był czytelny a wyraźnie odznaczały się tylko trzy fragmenty ściany zachodniej domu głównego. W trakcie prac zaznaczono podziały głównego domu zamkowego, przebieg murów obwodowych, i nadmurowano wieżę w południowej części założenia zbudowaną przez Jana Karnkowskiego (zm.1537). Murowana warownia stanęła w miejscu wcześniejszego grodu zniszczonego w latach 30 tych XIV wieku przez Krzyżaków. Majątek był do końca XVIII wieku traktowany przez właścicieli jako podmiejska rezydencja. Zamek gotycki został ufundowany przez biskupa Macieja z Gołańczy (1323-1364). Zamek ten był wielokrotnie rozbudowywany aż do I połowy XVI wieku. W latach 1582-1600 miała miejsce przebudowa zamku zainicjowana przez biskupa Hieronima Rozdrażewskiego i zmieniła zamek w późnorenesansową obronną rezydencję. W II połowie XVII wieku rezydencja uległa znacznym zniszczeniom. Jeszcze na początku XVIII wieku biskupi zmuszeni byli do mieszkania w tymczasowym, drewnianym dworze umiejscowionym na terenie podzamcza na zachód od warowni. Dwór wystawiony był staraniem biskupa Felicjana K. Szaniawskiego (1706-1720). Z inicjatywy biskupa Krzysztofa Antoniego Szembeka (1720-1738) oraz biskupa Walentego Czapskiego (1741-1751) odbyła się przebudowa domu zamkowego w barokowy pałac. Projektantem przebudowy był toruński architekt Jan B. Cocchi. Obiekt funkcjonował aż do końca XVIII wieku gdyż już na początku XIX wieku został rozebrany. Wygląd zamku jest znany z licznych opisów i ikonografii. Elewacja frontowa podobna była na fasady pałacu Czapskich w Gzinie. Podobieństw doszukać się można również w XVIII wiecznych budowlach toruńskich wzniesionych przez tego artystę. Posadowiony na wyniosłej skarpie spełniał funkcje zarówno obronne jak i posiadał walory rezydencjonalne.
Pierwszym obiektem zamkowym był ceglany, trójkondygnacyjny, jednotraktowy, posadowiony na planie prostokąta (12/25 m) dom główny. Biskup Zbylut z Gołańczy (zm. 1383) doprowadził do rozbudowy domu do wymiarów 17/25 m. Od zachodu do domu dostawiono mury obwodowe biegnące wzdłuż krawędzi skarpy. Od południa do domu przylegały budynki gospodarcze, natomiast w południowo-zachodnim narożniku założenia zbudowano czworoboczną wieżę. Następnie założenie zostało przebudowane. Zmieniono wnętrza zamku, postawiono szachulcowy dom starostów, na zachodzie zbudowano wolno stojącą wieżę bramną poprzedzoną suchą fosą oddzielającą zamek od przedzamcza. W II połowie XVII wieku większość budynków została opuszczona i rozebrana. Po sekularyzacji majątków biskupich zespół pałacowy ze średniowiecznym rodowodem posłużył jako kamieniołom co doprowadziło do jego zagłady.