Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Pacholewo
2023, zdjęcie Marek Kujawa
Miniatura PacholewoMiniatura PacholewoMiniatura Pacholewo

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Pacholewo

Paulsgut (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:obornicki
Gmina:Oborniki
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Własność prywatna

Historia

Dwór z 1. poł. XX w.
Pacholewo to wieś leżąca 10 km na wschód od Obornik. Istniała już w XIV w., a pierwsza wzmianka o Mikołaju Pacholefskim pochodzi z 1396 r., gdy toczył on spór z Dobrogostem Ludomskim. Mikołaj wprawdzie mieszkał w Obornikach, ale mógł być jednocześnie dziedzicem w Pacholewie. W 1421 r. znany był też Maciej Pacholewski, a samą wieś odnotowano po raz pierwszy w 1418 r. Jej sołtysem był Mikołaj P. (ten sam co wyżej?), zaś dziesięciny z Pacholewa składano prebendzie kanonickiej „Goślina” w katedrze poznańskiej; 20 łanów po wiardunku, zaś z łąk tylko po 8 groszy. Około połowy XV w. we wsi pojawił się Sędziwój Wojnowski z Przebędowa. Miał on 6. dzieci: Jana, Stanisława, Wincentego, Dobrogosta, Abrahama i Beatę. Abraham w 1474 r. zapisywał po 100 kóp posagu i wiana żonie Małgorzacie, a Wincenty w 1479 r. zapisywał po 200 grzywien posagu i wiana żonie Dorocie (w tym na połowie jeziora Łoskun). Wicenty pojawia się w zapiskach najczęściej, a to z okazji licznych sporów, w tym z braćmi w roku 1481; starosta nakazał im "żyć w pokoju pod groźbą kary 200 grzywien" (Sł. Hist.-Geogr. PAN). Pod koniec XV w. Wincenty zamieszkał w Łoskuniu, stąd też przezwał się Łoskuńskim. W 1495 r. Abraham z żoną Małgorzatą zapisali 5 grzywien czynszu rocznego (za 60 grzywien wyderk.) prezbiterom i kapelanom kościoła N.M.P. w Obornikach, "których do śpiewania mszy (porannych) wybierze burmistrz z radą i pleban".
Na przełomie XV i XVI w. dziedzicami wsi byli synowie Abrahama: Jan, Maciej i Wojciech, ex-equo z dziećmi Wincentego: Wojciecha, Macieja, Annę, Małgorzatę i Agnieszkę. Z tychże, w 1502 r. Maciej otrzymał połowę P. (ponadto był plebanem w Czeszewie), a Wojciech część Czeszewa. W zależności od miejsca akt. zamieszkania dziedzice nazywali siebie Wojnowskimi, Czeszewskimi albo Pacholewskimi. W 1510 r. Pacholewo miało 6 łanów obszaru, z czego dwa należały do męża Anny - Jana Bielawskiego. Ten sprzedał je za 20 grzywien Abrahamowi Wojnowskiemu. W tym czasie dziesięciny z ról kmiecych i sołectwa w P. należały do uposażenia prebendy kanonickiej „Kaźmierz” w katedrze poznańskiej. Po Abrahamie dziedzicem P. był Maciej Wojnowski, ożeniony z Anną Jabłonowską, a następnie ich synowie Jerzy i Tomasz W., którzy w 1554 r. dokonali działów rodzinnych; w efekcie Pacholewo przypadło Jerzemu W. Rok później zapisał on na swoich połowach Wojnowa i P. po 700 złp. posagu i wiana - żonie Jadwidze Białośliwskiej. W 1559 r. Tomasz W. zapisywał na połowach Słomowa, Szczytna, Nienawiści, Załasowa i Pacholewa po 2 tys. złp. żonie Annie Zielińskiej, córce Mikołaja. Główną część wsi P. nadal trzymał brat - Jerzy - który był płatnikiem poboru w latach 1577-82. Wieś nadal miała 6 łanów oraz karczmę. Tomasz w 1570 r. ożenił się ponownie, zapisując Zofii Niewierskiej po 1200 złp. posagu i wiana (na połowie dóbr j.w.); zmarł około roku 1580. Jego córka Ewa wyszła za Jana Cerekwickiego. Jerzy piętnaście lat po ślubie "dorzucił" swojej Jadwidze po 600 złp. posagu i wiana, jednak ta niedługo później zmarła. W 1574 r. ożenił się ponownie, z Dorotą Smogulecką, której zapisał po 1100 złp. posagu i wiana.
Wdowa po Tomaszu - Zofia Niewierska - wyszła za Sebastiana Zbyszewskiego, a po jego śmierci ok. 1583 r., za Jerzego Żelickiego. Na drugiej połowie wsi nadal mieszkał Jerzy Wojnowski z synami: Marcinem, Andrzejem i Janem. W 1584 r. dokonali oni podziału dóbr, a łan "Markowski" i dwa łany sołeckie dostał Marcin. Na kilka dni przed Bożym Ciałem a.d. 1586 r. na polu Pacholewa doszło do napaści, w której Marcin zginął, wraz ze swoim sługą Daniszewskim. Napastnikiem był Andrzej Sobocki, a sprawa oczywiście skończyła się w sądzie. Jerzy W. rok później sprzedał część wsi, wraz z wolnym wyrębem w borach Słomowa i Szczytna - Jerzemu Wyszławskiemu. Tę część po Wyszławskim odziedziczył siostrzeniec Erazm Nieświastowski, który w 1597 r. sprzedał ją Jakubowi Kąsinowskiemu, ożenionemu z Heleną Wolanowską.
Na połowie Pacholewa po Tomaszu Wojnowskim siedziała w tym czasie Ewa i Jan Cerekwiccy. Mieli oni córkę Dorotę zamężną za Bartłomieja Kurczewskiego. Taż Dorota ok. 1618 r. sprzedała swoje prawa do wsi Stanisławowi Gorzewskiemu. W tym też czasie po raz pierwszy w zapiskach pojawił się Piotr Zbyszewski, syn Sebastiana. Z czasem stał się on współposiadaczem wsi, a konkretnie pewnych sum pieniędzy zapisanych na tych dobrach jeszcze przez ś.p. Tomasza i jego żonę. Sprawy o te pieniądze ciągnęły się jeszcze w latach 40. XVII w. Kontynuował je Melchior Zbyszewski, syn Andrzeja (bratanek Piotra).
Ostatnimi posiadaczami Pacholewa przed szwedzkim "potopem" były rodziny Więckowskich i Urbanowskich. Jakub Urbanowski nabył 1/2 P. w 1642 r. od Macieja Debrzyńskiego. Na skutek 2. wojny szwedzkiej ślad po dawnych właścicielach zaginął, zaś wieś znalazła się w rękach Andrzeja Karola Grudzińskiego h. Grzymała, wojewody kaliskiego. W 1691 r. odziedziczoną po Grudzińskim wieś, Paweł Działyński scedował na Piotra Opalińskiego h. Łodzia, starostę międzyrzeckiego. Synem starosty i Ludwiki Bnińskiej był Adam Antoni, który w 1692 r. sprzedał swe dobra, w tym Pacholewo - Adamowi Mycielskiemu h. Dołęga, synowi Mikołaja i Zofii Dębińskiej. Adam Mycielski zmarł ok. 1710 r.; z żoną Anną Niegolewską mieli syna Macieja. Po śmierci Adama wdowa wyszła za Andrzeja Tuczyńskiego. W kolejnych latach Maciej Mycielski sprzedał (?) dobra Janowi Łąckiemu h. Korzbok (obiecał mu to w 1710 r.).
W połowie XVIII w. wieś znajdowała się pod zarządem posesorów; Tomasza i Marianny Górskich. W 1754 r. kasztelanowa poznańska Weronika (z Konarzewskich) Mycielska oddała wieś w tenutę (rodzaj dzierżawy) Józefowi Antoniemu Gumowskiemu, komornikowi ziemskiemu z Poznania, ożenionemu z Elżbietą Szczepankowską. W latach 60. wybudowano dla tychże tenutariuszy dwór, wzmiankowany w 1764 r. Gumowski zmarł 16 sierpnia 1776 r. i pochowany został u Franciszkanów w Obornikach. Pięć lat później Stanisław Mycielski, starosta lubiatowski, sprzedał Boguniewo, Pacholewo i in. - gen.-majorowi Janowi Lipskiemu h. Grabie, staroście kościańskiemu, posłowi na sejm warszawski. Na temat Bojanowskiego, o którym wspomina "Słownik Geograficzny..." nic nam nie wiadomo.
Lipski w 1791 r. sprzedał dobra Janowi Klugowi, znanemu wówczas handlarzowi i pośrednikowi, który odsprzedawał polskie majątki w ręce niemieckie. Tak też się stało z Pacholewem, które należało do klucza dóbr Boguniewo wraz ze Szczytnem, Słomowem, Nienawiścią, Piaskami i Zielonką. Cały ten klucz oraz klucz swarzędzki Klug sprzedał w 1793 r., za pomocą "factora" dworu króla pruskiego, Rafała Abrahama - Janowi Bogusławowi hr. Schöneich na Hernsdorf. Posesorami wsi byli w tym czasie Żeromscy.
Na pocz. XIX w. posesorami folwarku w P. zostali Teodor Osten, ożeniony z Konstancją Dąmbską, a od 1809 r. Hipolit Koszkowski, ożeniony z Teodorą Konstancją Ewą Kaczkowską. Kolejnymi posesorami byli Falkowscy (lata 20.) i Górscy. W połowie lat 30. Falkowscy stali się oficjalnymi dziedzicami P. W 1839 r. urodził się córka Ignacego F. i Joanny z Chodackich - Waleria Jadwiga, a 2 lata później syn Kamil Józef Stanisław. Ignacy Falkowski zmarł 12 czerwca 1868 r. i pochowany został w Białężynie. Rodzina sprzedała majątek Hipolitowi Turno z Objezierza i tym sposobem wieś weszła w skład objezierskich dóbr. W 1872 r. obejmowała 2076 mórg, w tym 1567 m. roli, 86 ha łąk i pastwisk oraz 423 ha lasów. Czysty dochód gruntowy szacowano na 2478 talarów. W 1888 r. Pacholewo dzieliło się na wieś oraz dominium. We wsi znajdowało się 15 domów ze 175 m-cami, w tym 4 ewangelików, natomiast na terenie domeny było 12 domów i 218 m-ców, w tym 10 ewangelików. Dobra obejmowały 529,38 ha, w tym 461,22 ha ziemi uprawnej, 21,94 ha łąk, 4,63 ha pastwisk, 31,32 ha lasu i 10,27 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 7434 marek. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli koni, owiec i bydła; posiadało własną mleczarnię i gorzelnię.
W 1913 r. Pacholewo wraz z Lulinem znalazło się w dobrach Słomowo, należących do Jana Turno. Dobra obejmowały 530 ha, w tym 443 ha ziemi uprawnej, 52 ha łąk i pastwisk, 26 ha lasu i 9 ha nieużytków. Czysty dochód z ziemi wynosił 7435 marek. W gospodarstwie hodowano 45 koni, 215 szt. bydła plus 69 cielaków, 9 owiec i 65 szt. trzody chlewnej. Zarządcą w P. był L. K. Tomaszewski. W 1926 r. obszar majątku oraz jego części składowe nieznacznie się zmieniły; odeszło 7 ha roli, a 15 ha łąk stało się nieużytkami (jako nieużytki liczono drogi, place, etc.). Czysty dochód gruntowy wynosił 2482 talary.
W 1930 r. wieś liczyła 410 mieszkańców, a dobra Jana T. zmniejszyły się do równych 500 ha. We wsi znajdował się także wiatrak Antoniego Thiema, sklep kolonialny W. Grzebyty i handel bydłem L. Wieczorka. W latach 1943-45 nosiła ona nazwę Paulsgut. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie po dawnym folwarku ok. 1950 r. utworzono Spółdzielnię Produkcyjną.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5454 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3367_Lukowo_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Opisywanego budynku nie ma na mapie z 1944 r., tak więc mógł zostać wybudowany stosunkowo późno, na pocz. XX w., lub w okresie międzywojennym i niemieccy kartografowie (którzy też korzystali z przedruków starszych map) po prostu go przeoczyli. Jest parterowy i nakryty dwuspadowym dachem, fasadą skierowany na zachód. Pośrodku fasady znaczny, ale wąski ryzalit z arkadowym gankiem w kondygnacji parteru, zwieńczony trójkątną wystawką. Lokalizacji pierwotnych dworów, XVIII i XIX-wiecznego nie znamy.

Park

Pozostałości parku z k. XIX w. o pow. około 2,5 ha, przy czym zachowała się jedynie niewielka grupa starodrzewu na płn.-zachód od dworu oraz relikty stawu w płn.-wschodnim narożniku.

Inne

Zabudowania gospodarcze, XIX i XX w.
We wsi:
Kaplica, neoklasycystyczna, 1910 r., p.w. Świętego Krzyża

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.