Kaczagórka

Stan obecny

Prawdopodobnie własność prywatna.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Kaczagórka to wieś leżąca 6,5 km na wschód od Pogorzeli. W XV w. nazywana także Kaczkową Górką albo Górką Kaczkowską. Pierwszym znanym właścicielem był Dzierżek z G., który miał synów Mikołaja i Wincentego. Ci w 1411 r. toczyli proces z Paszkiem Kolnickim z Kolnic i Kiączyna. Później dopiero pod koniec XV w. znajdujemy tu braci: Wacława, Jakuba i Jana Góreckich h. Dołęga. Jan w 1493 r. zapisywał 50 gn. (grzywien chyba?) posagu żonie Annie, córce Piotra Łagiewnickiego. dwa lata później Wacław zapisał swoje części bratankowi Jakubowi, synowi Jakuba. Mniej więcej w tym czasie część wsi posiadali także Błażej i Andrzej Westerscy z Pokrzywnicy, Westrzy i Okala. Błażej w 1508 r. zapisywał po 100 zł. węgierskich posagu i wiana swej żonie Agnieszce Góreckiej, córce Jakuba. Góreccy ostatecznie wyszli z Górki na pocz. XVII w. Z racji posiadania Baszkowa nazywali się zamiennie Baszkowskimi. Po nich wieś przeszła w ręce Mikołaja Czekanowskiego, a następnie Marcina Nieżychowskiego h. Pomian. Jeden łan ziemi miał tu także w 1620 r. Maciej Dąbrowski.
W spadku po Janie Góreckim (Westerskim) część wsi przeszła w latach 20. XVII w. na Jerzego Czyżewskiego i jego rodzeństwo: Helenę i Marcina. W 1642 r. sprzedali oni swoją część Mikołajowi Przybysławskiemu. Drugą część, jak pamiętamy, dzierżyli Nieżychowscy. W czasach powstania Chmielnickiego na Ukrainie część tę trzymał Stanisław Nieżychowski. Niedługo później przez wieś przetoczyła się kolejna klęska w postaci szwedzkiego "potopu", a ok. 1660 r. właścicielem tej cz. wsi został Piotr Opaliński h. Łodzia, syn Piotra, wojewody kaliskiego. Sześć lat później sprzedał K. i Bułakowo, Melchiorowi Gurowskiemu h. Wczele. Na połowie Przybysławskich siedział Jerzy, ożeniony z Anną Dłużniewską, który w 1679 r. wybudował tu nowy dwór. Jeszcze w tym samym roku zastawił wieś (tzn. swoją część) Bartłomiejowi Lecemińskiemu (?). Po kolejnych trzech latach synowie Jerzego: Aleksander i Maciej Przybysławscy sprzedali swe części Stanisławowi Olewińskiemu. Synami tegoż byli Kazimierz i Tomasz, ożeniony z Marianną Grudzińską.
Po Olewińskich wieś przeszła w ręce Gajewskich: Antoniego , a nast. (od zamiany w 1749) - Rafała. Za czasów rządów Rafała Gajewskiego dobra w K. miały swojego dyrektora - Walentego Cichowskiego. Dziedzic w 2. poł. XVIII w. był już kasztelanem rogozińskim. Oprócz K. posiadał dobra Suśnie i Gałązki. Z żoną Katarzyną Tworzyańską miał synów Adama i Bonawenturę. Nie żył już w 1783 r. Po III rozbiorze Polski dobra znajdowały się w posesji, a właścicielem najprawdopodobniej był pruski skarb państwa. Na pocz. XIX w. posesorem był Józef Zegrzda, a ok. 1811 r. Franciszek Zegrzda. Ekonomem majątku był Jan Wolanowski z żoną Marianną.
Po okresie Księstwa Warszawskiego wieś włączono do domeny w Borzęciczkach (Radenz), której posiadaczem był Juliusz Radoliński h. Leszczyc. Ok. 1865 r. majątek przeszedł w ręce Stolbergów-Wernigerode. W 1872 r. zarządcą K. był amtmann Ernst Stegmann. W 1885 r. na K. składała się wieś oraz dominium w pow. krotoszyńskim. We wsi znajdowało się 21 domów ze 155 m-cami, w tym 151 katolików, 4 ewangelików; 14 analfabetów. Na terenie domeny było 6 domów ze 125 m-cami. Dobra miały 1245 mórg i należały do podkanclerza państwa niemieckiego, hr. Stolberg-Wernigerode. Zapewne w tym okresie wybudowano dla zarządców opisywany dwór. Na pocz. XX w. do K. dołączono folwark Ludwigshof (Ludwinów), wraz z którym K. miała w 1913 r. 490 ha i 5978 marek "czystego dochodu". Dzierżawca Stegmann awansował i tytułował się "oberamtmann". Właścicielem domeny Radenz był wówczas książę Hermann Prinz zu Stolberg-Wernigerode z Durchlaucht. W 1926 r. Kaczagórka miała 315 ha obszaru, a Ludwinów wchodzący w skład dóbr - 180 ha. W K. na ogólny obszar składało się 283 ha ziemi uprawnej, 10 ha ląk i pastwisk, 1 ha lasu, 10 ha nieużytków i 5 ha wody. Ludwinów miał 170 ha ziemi uprawnej, 1 ha łąk i pastwisk, 3 ha nieużytków i 6 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił odpowiednio 1278 i 715 talarów.
W 1930 r. K. stanowiła wieś i gminę w pow. koźmińskim; liczyła 169 m-ców. We wsi wznosił się wiatrak niejakiego Brzdęgi, a we wsi mieszkał murarz J. Dąbrowski. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Katzagurka. Po 2. wojnie światowej pozostałości dawnych dóbr stały się elementem typowej wsi rolniczej, a dwór zamieniono na mieszkania.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Portal "Goreccy vel. Góreccy h. Dołęga z Krzywinia";
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11813583 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4169_Pogorzela_X.1944_APP_Sygn._M.top.25-184.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony jest na planie prostokąta i fasadą skierowany na SW, parterowy i nakryty dwuspadowym dachem z użytkowym poddaszem. Wejście osłonięte jest dwukolumnowym gankiem, nad którym wznosi się trójkątna wystawka. Od str. płd.-wschodniej dobudowana niska przybudówka. Na osi okrągły podjazd, do którego prowadzi aleja dojazdowa od str. głównej drogi. Po jej bokach znajdowały się symetrycznie umieszczone zabudowania dworskie. Obecnie układ przestrzenny całości, nie licząc niewielkich zmian wśród samej zabudowy, jest w znacznej mierze zachowany.

Park

Nieistniejący park dworski miał ok. 1,5 ha obszaru i rozciągał się w kier. płn.-wschodnim od dworu. Obecnie są to dz. ewid. nr ...50/4 i ...50/3 oraz fragment dz. nr ...51/2. Po zachodniej stronie założenia przepływa rzeczka Rdęca (niegdyś Rodenka), zasilająca wiejskie stawy (płd. z tych stawów jest wyschnięty).

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011