Czorsztyn

Stan obecny

Fundamenty na dnie Jez. Czorsztyńskiego

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Czorsztyn to wieś leżąca 22 km od Nowego Targu i 15 km od Krościenka. Jak opisywali autorzy "Słownika Geograficznego...", wieś leżała "przy gościńcu wiodącym z Nowegotargu przez Krościenko do Szczawnic i N. Sącza, a przez Niedzicę do St. Wsi na Spiżu. Od str. Spiża granicę tworzy Dunajec, od Hałuszowy potok Cegielny, a od Sromowiec wyżnich również potok bezimienny, przyjmujący potok Cegielny i wpadający w obrębie gminy Czorsztyna do Dunajca".
Czorsztyn znany był w XII w. Na przestrzeni stuleci wieś była starostwem królewskim, a do miejscowego zamku zjeżdżali się możni władcy Polski, m. innymi miał się tu schronić król Jan Kazimierz w czasie "potopu" szwedzkiego, który wolał jednak uciec dalej, do Głogowa. Już od połowy XVIII w. rozpoczął się powolny upadek zamku, zaś dzieła zniszczenia dopełnił pożar w 1790 r., kiedy to zapalił się dach od pioruna. Gdy w 1811 r. zmarł ostatni starosta, dobra przejął rząd austriacki, który w 1819 r. sprzedał je Janowi Maksymilianowi Erazmowi Drohojowskiemu (2.06.1778 - 10.04.1851). Ten wybudował we wsi dwór, a w 1824 r. powstało dominium, oprócz Cz. obejmujące wsie: Kołuszowa, Sromowce wyżne i niżne, Krośnicę i Kluszkowce. Pogłoski głosiły, że swój dwór Drohojowski zbudował z cegły pochodzącej z zamku, jednak nie było to prawdą. W zw. z tymi zarzutami, w 2. poł. XIX w. dziedzic (Marceli) napisał m.in. "List otwarty do Wielmożnego Pana Lucyana Tatomira, autora Geografii Galicji, obecnie redaktora pisma Szkoła we Lwowie" (Kraków, 1880). Faktem jest, że część murów zburzyli po kryjomu czorsztyńscy chłopi, pomimo tego ruiny przetrwały do dzisiaj w prawie niezmienionym stanie.
Maksymilian Drohojowski miał z żoną Wiktorią trzech synów, w tym Marcelego Feliksa (1817-1909) i Tytusa (1820-1882). Marceli ok. 1850 r. zaślubił Florentynę Fihauser i mieli czworo dzieci, w tym synów: Stanisława Konstantego (ur. 1855) i Kazimierza Marcelego Tadeusza (1857-1903) oraz córkę Wiktorię. Marceli już w 2. poł. XIX w. stworzył z Czorsztyna znany kurort ze schroniskami, pensjonatami i karczmami. Wybudował także nowy dwór oraz nowoczesne zabudowania gospodarcze, m. innymi gorzelnię, kościarnię, browar i cegielnię.
Ostatnim przedwojennym właścicielem Cz. był Stanisław, znany współzałożyciel Pienińskiego Parku Narodowego (w 1932 r.). Po 2. wojnie światowej właściciele zostali usunięci z majątku. W dworku mieściła się szkoła, następnie mieszkania i dom wypoczynkowy. W latach 1960 - 1992 we dworze mieściła się strażnica WOP. Gdy powstały plany utworzenia zapory, planowano również przeniesienie dworu w inne miejsce. Niestety w trakcie budowy doszło do przypadkowego (?) zalania dworu, po czym zdecydowano o jego wyburzeniu.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902; - w "Słowniku..." na stronach 869-873, tom I - znajduje się bogaty opis historyczny miejscowości i majątku;
Sejm Wielki, WGM - Marka Jerzego Minakowskiego;
Geoportal, Mapster:
11786721 @ Sonderausgabe ehem. Polen 1:25 000 - niemieckie powiększenie WIG100 /1939 - 1945/
- plik mapy: 5130-2_Zakopane_NO_kopia.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Założenie dworskie znajdowało się u podnóża góry zamkowej, ok. kilkadziesiąt metrów na płd. od zamku. Dwór wzniesiony był na nierównomiernym rzucie, parterowo-piętrowy, nakryty dachami dwuspadowymi, o skromnych cechach klasycystycznych. Fasadą skierowany był na wschód, w kierunku podwórza gospodarczego.

Park

Park krajobrazowy w Czorsztynie miał ok. 3,5 ha obszaru i rozciągał się wzdłuż Dunajca, w kierunku zachodnim od dworu.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011