Rozwarzyn

Stan obecny

Dwór opuszczony. Prawdopodobnie własność J.S.T.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Rozwarzyn to wieś leżąca 7 km na płd.-zachód od Nakła n. Notecią. W dokumentach wymieniana była od 1394 r. Jako królewszczyzna wchodząca w skład starostwa nakielskiego, pomimo że leżała na płd. od Noteci zaliczana była do Krajny, a nie Pałuk. Pierwszymi znanymi właścicielami R. byli Krotoscy h. Leszczyc. W 1522 r. Rozwarzyn nabyła wyderkafem Zofia Łobrzeńska, wdowa po Danielu Słupskim (zm. ok. 1513-15), którego po nabyciu Łobżenicy zaczęto zwać Łobrzeńskim. Rodzina ta pieczętowała się herbem Topór. Daniel i Zofia Łobżeńscy mieli czworo dzieci: Macieja, Andrzeja, Marcina i Barbarę. Maciej z żoną Jadwigą Śleszyńską mieli synów: Jana, Wawrzyńca i Macieja, którzy procesowali się, m. innymi o Rozwarzyn, z Andrzejem Krotoskim, kasztelanem inowrocławskim. W 1542 r. ich babka, w.wym. Zofia wyszła za Jana Oleskiego, zaś zmarła w 1545 r. Z racji zamieszkania w Wałdowie, braci tych zwano już wówczas Wałdowskimi.
Po Wałdowskich wieś R. przeszła w ręce Kościeleckich h. Ogończyk, a w 1586 r. - Opalińskich h. Łodzia. Była już wtedy całkowicie opustoszała, a jej nazwa przetrwała jedynie dzięki młynowi oraz lasom. W tamtych czasach nazwa funkcjonowała w postaci Rozwarka. Istniał natomiast folwark Polichno - siedziba właścicieli, oprócz którego posiadali oni Strachucin, a później (XVII w.) Żórawię, Kowalewko i młyn Rozwarzyn. W XVII w. dobra te znajdowały się w ręku Potulickich h. Grzymała, a nast. Grzymułtowskich.
Rozwarzyn i Strachucin pustkowiem były prawie do czasów I rozbioru Polski. W 1. poł. XVIII w. należały do Macieja Radzimińskiego h. Lubicz, po którym odziedziczyła je żona, Katarzyna Mycielska h. Dołęga. W poł. stulecia ziemie te wchodziły w skład starostwa nakielskiego pod zarządem Jakuba Działyńskiego, starosty, a zarazem podkomorzego poznańskiego.
Zmiany zaczęły się tu dopiero pod koniec XVIII w., dzięki osadnictwu olęderskiemu i nowym podziałom administracyjnym. W 1791 r. ówczesny dziedzic - Józef Radzimiński h. Lubicz założył tu osadę niemiecką i nazwał ją od swego imienia Józefowem (późniejsze Józefkowo vel. Bergheim). Pozostała wieś została podzielona na: (patrząc od zachodu) Polichnowo (Polichno Hauland) – wcześniejsze olendry, Polichno (Wilhelmsdorf) i Rozwarzyn, czyli późniejszy Kirchberg. W 1775 r. w domenie Polichno (ob. Rozwarzyn) wybudowano kaplicę dla protestantów, która swoją funkcję pełniła do 1915 r., tj. do czasu parcelacji majątku. Z kolei w Polichnowie wybudowano kaplicę staroluterańską, która obecnie jest kościołem filialnym par. M.B. Bolesnej w Paterku.
Nazwy wsi zastąpiono niemieckimi dopiero w 1873 r. Przez cały XIX wiek i pocz. XX, aż do parcelacji, dobra znajdowały się w rękach niemieckich właścicieli, którzy wybudowali tu opisywany dwór. Prawdopodobnie już po parcelacji majątku zaczęły się zmiany w obrębie podwórza gospodarczego, w tym wytyczanie nowych dróg i działek rolników. Po 2. wojnie światowej zmiany te się jedynie pogłębiły, a wieś zupełnie przestała przypominać dawny majątek ziemski. Zachował się wprawdzie dwór, lecz został on w znacznym stopniu przebudowany i zapewne mieściły się w nim mieszkania.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie), Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Serwis internetowy: Lapidaria – zapomniane cmentarze Pomorza i Kujaw;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nakło nad Notecią.
Geoportal;
Mapster:
11812032 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- Plik mapy: 2871_Nakel_(a.d._Netze)_1940_APP_Sygn._M.top.25-1416.jpg
11821466 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- Plik Mapy: 2871_Nakel_(a.d._Netze)_IX.1944_uniberk_C056966906.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi N-S, fasadą skierowany na południe, piętrowy, od str. płn. nakryty dachem dwuspadowym i podpiwniczony. Budynek w znacznej mierze został przebudowany, zaś układ przestrzenny zespołu dworskiego uległ całkowitemu przeobrażeniu. Przed 1945 r. cały zespół miał ok. 5,5 ha powierzchni.

Park

Pozostałości parku to obecnie nieliczne drzewa, które po wojnie znalazły się na działkach należących do różnych właścicieli. Rozwarzyn nie był wielkopańską siedzibą i park nie stanowił założenia stricte ozdobnego. Był to raczej ogród użytkowy i sady, rozciągał się zaś po wschodniej i zach. stronie od dworu, na obszarze ok. 1 ha.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011