Skatalogowanych zabytków: 11365
Zarejestruj się

Czeszewo

Zeugnersruh (1939-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:wrzesiński
Gmina:Miłosław
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Ośrodek Edukacji Ekologicznej. Nadleśnictwo Czeszewo.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Czeszewo to malownicza wieś, która rozłożyła się na prawym brzegu Warty, w odległości 6 km na południe od miasteczka Miłosław. Pod koniec średniowiecza należała do Nowomiejskich z pobliskiego Nowego Miasta, a pierwsza wzmianka historyczna pochodzi z 1257 r. (brak źródeł). Jej pierwszym właścicielem był ponoć rycerz Janko h. Zaremba, jednak w zapiskach grodzkich i ziemskich dopiero w poł. XV w. pojawia się dziedziczka - Katarzyna z Czeszewa, po której odziedziczyli Mikołaj, Jakub i Małgorzata Kotowieccy. Już wtedy w skład dóbr wchodziło sąsiednie Mikuszewo, a także Chlebowo i Logewo (?). W 1469 r. Jan, syn niejakiego "Strzałki" sprzedał swoje części Cz. Iwanowi Golińskiemu, po którym odziedziczył je Rafał Goliński. Pod koniec XV w. Rafał sprzedał część wsi Jakubowi Łobeskiemu. Inny dział należał do wspomnianych już Nowomiejskich, a konkretnie Mikołaja, a następnie jego spadkobierców: sióstr Barbary, Zofii, Doroty, Heleny, Praksedy, Bogumiły i ich siostrzeńca Wincentego. Na mocy działów z 1504 r. połowa wsi trafiła w ręce Barbary, a w 1519 r. Jana Przyjemskiego z Przymy h. Rawicz, który na tej części zapisał po 200 grzywien posagu i wiana żonie Helenie Bierzglińskiej. Po śmierci Przyjemskiego Helena odziedziczyła także dobra w powiecie konińskim, a wszystko to dała swoim synom: Wojciechowi, Rafałowi i Stanisławowi Przyjemskim.
Dziedzicem Przymy, a zarazem i Czeszewa, został Wojciech, poseł na sejmy, aktywny działacz polityczny, który m.in. optował za przyspieszeniem unii z Litwą i za zniesieniem odrębności Prus Książęcych. Z nadania królewskiego otrzymał on szereg dóbr w Wielkopolsce, na wymienienie których nie starczy tu miejsca. Ożenił się z Anną Korzbok Witkowską, z którą miał synów: Stanisława, Łukasza, Jana, Zygmunta, Andrzeja, Krzysztofa i Rafała oraz córkę Małgorzatę. W 1586 r. Krzysztof i Rafał wydzierżawili Czeszewo, w zw. z wyjazdem 18-letniego Rafała w podróż zagraniczną. Trzy lata później Andrzej oprawił na Czeszewie 10 tys. złp. posagu żonie - Zofii Balińskiej. Miał z nią synów: Adama, starostę kowalskiego i Stanisława, starostę konińskiego. W 1620 r. bracia dokonali podziału dóbr, w efekcie którego Cz. przypadło Stanisławowi, który jeszcze w tym samym roku sprzedawał wieś Jadwidze Rusockiej z Łasku. Do transakcji zapewne nie doszło, bo jako kolejny dziedzic wymieniany jest Piotr Przyjemski, syn Stanisława, który w 1660 r. sprzedawał dobra Mikołajowi Przybyszewskiemu, pisarzowi wschowskiemu, za kwotę 41 tys. florenów. Rok później Piotra pozwała jego siostra "o krzywdę w naznaczaniu posagu", ale Czeszewo pozostało już przy Przybyszewskich. Mikołaj P. miał synów: Stanisława, Jana i Władysława, których matka młodo zmarła, dlatego opiekowała się nimi "starka" - Marianna Gorzeńska h. Nałęcz i wujowie Gorzeńscy. Było też kilka sióstr, jednak Czeszewo otrzymał syn - Jan Przybyszewski. W 1686 r. dziedzicem był Stanisław P., syn Mikołaja, który sprzedawał Cz., Mikuszewo i Chlebowo Andrzejowi Marcjanowi Zebrzydowskiemu h. Radwan, staroście rogozińskiemu, za kwotę 44 tys. złp.
Synami starosty byli Jan Stefan i Mikołaj Zebrzydowscy. Jan w 1700 r. wydzierżawił dobra, w tym Budziłowo i Chlebowo z młynem wodnym, Stanisławowi Bronikowskiemu, zaś rok później zastawił je Karolowi z Mielżyna Złotnickiemu, synowi Adama. W 1718 r. Jan sprzedawał dobra Hieronimowi Kołaczkowskiemu, sędziemu ziemskiemu wschowskiemu, jednak w zapiskach dot. wsi pojawia się on do ok. 1733 r. Później aż do lat 70. XVIIII w. w zapiskach przewijają się jedynie posesorzy majątku. Właścicielami była rodzina Zabłockich, którzy sprzedali wieś ks. Antoniemu Jabłonowskiemu h. Prus, ostatniemu kasztelanowi krakowskiemu, kawalerowi orderu Orła Białego i świętego Huberta. Czeszewo graniczyło wówczas z Orzechowem Macieja Mielzyńskiego i toczyły się ciągłe spory o granice tej wsi, które nie były do końca ustalone. W takim stanie nabył je książę, a w 1786 r. w Czeszewie doszło do jego ugody z Wawrzyńcem Pierzchlińskim, od którego wziął Kębłowo w zamian za w.w. Orzechowo. W 1808 r. książę przeniósł się do Mikuszewa, a Czeszewo zostało sprzedane księciu orańskiemu. Od 1838 r. należało do króla holenderskiego, a od 2. poł. XIX w. - książąt Sachsen-Meiningen. W 1885 r. na Czeszewo składała się część wiejska oraz majątek stanowiący domenę o rozległości 10525 mórg, w tym folwarki Budziłówko oraz Mikuszewo. Wieś stanowiła siedzibą gminy w pow. wrzesińskim; posiadała 71 domów i 730 m-ców, w tym 611 katolików i 119 ewangelików; 190 analfabetów. Czeszewski kościół należał do dekanatu miłosławskiego, zaś do parafii należał kościół filialny w Mikuszewie. Na płd. krańcu wsi, w lasach przyległych do rzeki Warty, wybudowano wówczas leśniczówkę (dworek?) nazwaną od lasów leżących na lewym brzegu Warty - Warthewald. Po Traktacie Wersalskim w 1918 r. miejscowy ksiądz, Franciszek Nowak, ogłosił we wsi powstanie "Republiki Czeszewskiej". Po wyzwoleniu Polski majątek przeszedł na rzecz Skarbu Państwa Polskiego i w 1930 r. miał 1881 ha. Wieś liczyła 854 m-ców, był tu zajazd A. Kosztwy, kowale T. Drzażdzyński i J. Parzyż, rybak S. Przybylski, cieśla A. Mroziński, kołodziej Skrzypczak, etc. W czasie 2. wojny światowej wieś nosiła nazwę Zeugnersruh. Mieszkańców Czeszewa częściowo wysiedlono, w ich miejsce osadzając kolonistów niemieckich. Po wojnie tereny dawnych folwarków stały się elementem typowej wsi rolniczej.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Minakowski "Sejm Wielki", Wielka Genealogia Minakowskiego;
Internetowy Polski Słownik Biograficzny; https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/wojciech-przyjemski-h-rawicz:
Księga Adresowa Polski wraz z W.M. Gdańskiem, etc... 1930;
Geoportal;
Mapster:
6614 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3871_Pogorzelice_1940.jpg
16381 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3871_Pogorzelice_X.1944_UPKrak.jpg
17069 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_326_Miloslaw_ca1893_DRMC5820326.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek wzniesiony jest na planie prostokąta, w dłuższej osi W-E, fasadą skierowany na północ (z lekkim odchyleniem zachodnim), gdzie wejście umieszczono w nieznacznym, parterowym ryzalicie poprzedzonym schodami. Budynek jest parterowy, na wysokich piwnicach, z użytkowym poddaszem, które można uznać za mezzanino, nakryty dachem dwuspadowym. Od południa centralnie umieszczony znaczny ryzalit, zwieńczony trójkątnie, stanowiący zarazem drewnianą, piętrową werandę z licznymi zdobieniami.
Układ przestrzenny wsi nie wykazuje istnienia tu typowego założenia dworskiego. Opisywany dworek wybudowali zapewne Sachsen-Meiningenowie, jednak kiedy stał się on leśniczówką? - Nie wiemy. Symbol leśniczówki znajduje się w tym miejscu już na mapie z 1894 r. Początkowo był to zapewne dwór dla zarządców.

Park

Drzewostan rosnący wokół dworku to prawdopodobnie nasadzenia powojenne. W Czeszewie nigdy nie było typowego parku dworskiego.

Inne

Kościół, drewn, 1792 r., par. p.w. świetego Mikołaja (nr rej.: 2464 z 14.03.1933),
Karczma, XVIII w. (nr rej.: 959/A z 5.03.1970),
Leśniczówka, k. XIX w. (nr rej.: 2206/A z 15.05.1991), ob. - ośrodek edukacji leśnej.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Czeszewo - dwór króla niderlandzkiego Orański z XIX w .
Dwór posiada drewnianą werandę i ażurowa dekoracje okapów .
Dwór to byla rodowa siedziba ( Orańskich ) króla niderlandzkiego .....Obecnie to siedziba nadleśnictwa –ośrodek edukacji leśnej .
Czeszewo - wieś na prawym brzegu Warty , w gminie Miłosław -Wielkopolska