Balin

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Balin to wieś leżąca 5 km na płn.-wschód od centrum Inowrocławia. Wieś znana była już w XIII w. i stanowiła wówczas dobra szlacheckie. Od pocz. XVI w. przez ponad stulecie, była gniazdem rodowym Balińskich herbu Ogończyk. Część tej rodziny pisała się także z Chomiąży. Ostatnimi dziedzicami z tego rodu byli: Marcin (do 1599 r.) i Stefan, po którego śmierci w 1621 r. dobra odziedziczyła jego siostra Katarzyna. W tamtym czasie do dóbr Balińskich należało także Chwaliszewo i Słupowo. W 1618 r. Katarzyna wyszła za Stanisława ze Staroźreb Sobiejuskiego, a w 1622 r. sprzedała Balin Stanisławowi z Przymy Przyjemskiemu za 4 tys. złp. Wespół z nią w tej transakcji brał udział współwłaściciel - jej bratanek, Stanisław Mierzwiński herbu Wieniawa, właściciel części dóbr w Gniewkówcu. W 2. poł. XVIII w. administratorem majątku był Józef Przysiecki, zmarły w 1770 r. i pochowany u franciszkanów w Inowrocławiu. Wdowa po nim, Magdalena wyszła w 1774 r. za Wojciecha Borzęckiego herbu Półkozic II, komisarza grodzkiego inowrocławskiego (zm. w 1778 r. i również pochowanego u franciszkanów). (inf. na podst. Regestów prof. Dworzaczka).
Tutejszy folwark założony został pod koniec XVIII w. przez Prusaków, a jego właścicielami została niemiecka rodzina Nehringów. W 1785 r. dziedzicem był Daniel Nehring (1750-1838). W nieznanym bliżej okresie wzniesiono tu obecny dwór, a wokół niego założono park. W 2. poł. XIX w. była to już własność Gąsiorowskich i w ich rękach Balin pozostał do lat 30. XX w. W 1876 r. Dziennik Poznański donosił: "Z pod Kruświcy, 27/VI. W piątek puszczono w dzierż. 12 letnią przez licyt. folwark Balin 1/2 mili od Inowrocł., własn. Gąsiorowskiego, który ma tu rozległe dobra a sam mieszka stale w swej willi pod Paryżem. Balin 560 mórg. Dawniej dzierżawcy płacił 2 talary z morga, teraz blisko podwójnie”. W 1909 r. dzierżawcą był Amandus Schwartz z majątku Szadłowice. Balin w tymże roku wykazywał do podatku 3687 marek dochodu gruntowego. Jego właścicielką od 1902 r. (czyli od śmierci Bronisława G.) była Helena Gąsiorowska, mieszkająca w Nicei. Więcej o losach Gąsiorowskich można przeczytać w opisie jednego z większych majątków Gąsiorowskich, jakim był Bytyń w powiecie szamotulskim. Księga Adresowa Gosp. Rolnych woj. Poznańskiego podaje, że w 1926 r. dzierżawcą B. był Józef Kuraszkiewicz. Areał folwarku liczył 213,73 ha, w tym 210,73 ha ziem uprawnych i 3 ha nieużytków. Do celów wyliczenia podatku gruntowego, wykazywano 1829,84 talarów czystego dochodu. Jeszcze przed 1930 r. Gąsiorowska wydzierżawiła Balin Zygmuntowi Niegolewskiemu herbu Grzymała (ur. w Niegolewie w 1906 r.). Był on właścicielem B. aż do wybuchu 2. wojny światowej. Oprócz Balina posiadał Chlewiska i Brzeźno w powiecie szamotulskim oraz wieś Oporówek. Według dyspozycji Gąsiorowskiej, dochód z Balina i Oporówka miał iść na fundację rodzinną (prawdopodobnie klinikę ortopedyczną w Poznaniu – przyp. autora).
Zygmunt Niegolewski ożenił się w 1938 r. z Haliną Chełkowską herbu Wczele, z d. Donimirską. Zginęła ona w Warszawie wraz z córką Wandą we wrześniu 1939 r. Rok później Zygmunt ożenił się z siostrą Haliny, Janiną (ur. w 1914 r.), z którą miał córki: Marię Magdalenę (ur. w 1942 r.), zamężną w 1964 r. za Leonarda Kokorniaka; Zofię (ur. w 1946 r.), zamężną w 1968 r. za Edwarda Myrka oraz Annę Danutę (ur. w 1947 r.), która w 1973 r. wyszła za Jezusa Rodriguez y Rodriguez. Zygmunt i Halina mieli także syna Stanisława (ur. w 1953 r.). W czasie powstania warszawskiego Niegolewski walczył w V obwodzie (Mokotów) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej, w Biurze Informacji i Propagandy. Dosłużył się stopnia podporucznika, a jego powstańczym pseudonimem był „Zygmunt”.
Wieś w latach 1939-45 nosiła nazwę Baldursfelde. Po wojnie majątek został zabrany przez Skarb Państwa Polskiego. Zygmunt Niegolewski w latach 1949-1972 pracował jako kierownik hodowli w Stacji Hodowli Roślin w Zamartem, od 1997 r. pod nazwą „Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin”. Stacja podlegała pod PZHR w Warszawie, utworzona została celem zabezpieczenia materiałów hodowlanych ziemniaka, zasobów genetycznych i odmian ocalałych po wojnie, które znajdowały się na Pomorzu Środkowym. Niegolewski był twórcą 43 odmian i na trwałe wpisał się w historię uprawy ziemniaka w kraju. Na emeryturę odszedł w 1971 r. Zmarł 12 września 1997 r., a jego żona – Janina - dnia 24 października 2005 r. Na koniec warto nadmienić, że syn Zygmunta Niegolewskiego – Stanisław, około 1980 r. ożenił się z Leokadią Trzeciak, z którą ma córkę Aleksandrę (ur. w 1987 r.) i syna Andrzeja (ur. w 1999 r. - dane na podst. WGM). Dwór w Balinie w okresie powojennym został całkowicie przebudowany, a większość zabudowań folwarcznych - wyburzona. W 1974 r. teren dawnego folwarku stał się własnością prywatną.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł w Internecie i badań terenowych. Informacje o Niegolewskim zaczerpnięte ze strony internetowej "Baza Agro", Biuletyn Instytutu Ziemniaka, "Mgr inż. rolnik Zygmunt Niegolewski (1906-1997)".
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek wzniesiony na planie prostokąta, fasadą skierowany na wschód, podpiwniczony, parterowy i nakryty dwuspadowym dachem. Na skutek remontów utracił swoje cechy stylowe. Z dawnego dworu zachowały się tu głównie fundamenty oraz piwnice.

Park

Park z k. XIX w. o pow. ok. 0,5 ha. Po wojnie duża część parku została wykarczowana. Obecnie znajduje się tam pole uprawne, do którego od wschodniej strony przylegają 3 stawy hodowlane (ok. 0,6 ha). Pozostały obszar dawnego założenia wraz z budynkami i czwartym stawem w jego południowej części liczy ok. 1,2 ha.

Inne

Czworak przebudowany na budynek gospodarczy.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011