Wola Kożuszkowa

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Wola Kożuszkowa to niewielka wieś leżąca na płd.-wschodnim skraju powiatu mogileńskiego, w odległości 17 km na południe od Strzelna. Znana była już w XV w. i występowała w źródłach razem z pobliskim Kożuszkowem. Na pocz. XVI w. wchodziła w skład parafii siedlimowskiej, w ówczesnym powiecie gnieźnieńskim. Pierwszą właścicielkę wsi – Katarzynę – wdowę po Mikołaju Długim de Czyelczewo poznajemy w 1477 r., gdy daje części dziedziczne Woli i Kożuszkowa swoim synom „z miłości macierzyńskiej”. Ci w zamian zapisali matce dożywocie na Cielczewie i Wierzchocinach w powiecie konińskim. Później, już na przełomie XV i XVI w. właścicielem części wsi był Wojciech Chomiąski, który miał córkę Dorotę, następnie Jakub Kiełczewski (1530 r.) i dalej Aleksander Irzykowski. W 1570 r. dobra kupił za 4 tys. złp. Wojciech Budzisławski herbu Sulima, syn Feliksa i Sobockiej. Jeszcze pod koniec tego stulecia w zapiskach pojawiają się nazwiska Wolskich, Gunickich i Radeckich. W 1593 r. Zofia Gunicka, żona Marcina Radeckiego zobowiązała się sprzedać części dziedziczne po Reginie Wolskiej, Kasprowi Bieganowskiemu.
W XVII w. wieś wraz z Kożuszkowem należała do rodziny Czarnkowskich, a następnie Tomickich. W 1694 r. dziedzic Tomasz Tomicki, syn Pawła z Marianny Łowickiej, sprzedał obie wsie Marcinowi Boruckiemu za kwotę 42 tys. złp. Ten ożenił się z Anną Gulczewską, z którą miał synów Tomasza i Stanisława. W 2. poł. XVIII w. dziedzicem Woli i Kożuszkowa był już Ignacy Goski, podczaszyc smoleński. Po nim dobra odziedziczył Józef, ożeniony z Katarzyną Trzebuchowską. W 1822 r. urodził się w Woli syn tychże - Maksym, jednakże nie pozostał na rodzinnych dobrach. Był dziedzicem Sienna, a później Andrzejewa, gdzie zmarł w 1867 r.
W poł. XIX w. Wola należała do Bolesława Józefa Wincentego Moszczeńskiego herbu Nałęcz, syna Wincentego i Radońskiej. Jego pierwszą żoną była kuzynka - Teodora – dziedziczka Starężyna, która zmarła w Kuśnierzu w 1866 r. Pięć lat później ożenił się z Kazimierą Wolszleger, która wniosła mu w posagu 35 tys. talarów. Bolesław z pierwszej żony miał syna Stanisława i córki: Annę i Teodorę – dziedziczki Starężyna po matce. Z żony Kazimiery miał córki: Kazimierę, Izabelę, Marię i Gustawę. Umarł w 1900 r. w Poznaniu, z racji rozległych interesów przezwany przez ówczesną prasę - „kapitalistą”. Bolesław Moszczeński był też właścicielem Wapna, które w 1892 r. sprzedał Ferdynandowi Kaumannowi. W 1886 r. kupił na subhaście Starężyn od Wiktora Radońskiego, który sprzedał w 1898 r. córce Teodorze. W 1894 r. wystawiono na licytację Kuśnierz i Kożuszkowo. Wieś rycerska Wola w tym czasie miała 24 domy ze 117 mieszkańcami i liczyła 1500 mórg, w tym 800 ziemi pszennej, 400 ziemi żytniej i 300 mórg łąk. Wystawiono ją na licytację w tym samym czasie, ale jako oddzielny majątek. W sierpniu 1894 r. Kożuszkowo i Kuśnierz o areale 992 ha oraz Wolę, nabył agronom i dawniejszy buchalter Banku Włościańskiego, Władysław Izydor Pętkowski herbu Ostoja (1863-1946). Ożeniony był on z Zofią Bronisławą Watta-Skrzydlewską herbu Samson (1867-1937), z którą miał syna Jana Władysława (1902-1981). Ten ożenił się z Anną Graeve, z którą miał dzieci: Renatę i Jana Huberta.
Z Janem Pętkowskim, myśliwym i podróżnikiem przyjaźnił się Aleksander Janta-Połczyński (właściciel Małej Komorzy, dziennikarz, publicysta i podróżnik). W 1928 r. Połczyński napisał artykuł „Lwy na wsi polskiej”, poświęcony historii sprowadzenia do majątku w Woli dwóch lwów z okolic góry Kilimandżaro w Afryce. Pomimo kłopotów zwierzęta udało się sprowadzić na Kujawy, wraz z towarzyszącą im srebrnowłosą małpą. Ta nie przeżyła mroźnej polskiej zimy, natomiast lwy oswoiły się i chodziły swobodnie po ogrodzie. Dano im imiona Simbo i Lady. Połczyński tak pisał w swoim artykule w „Wiadomościach Literackich”: „Poznałem lwy, jako się rzekło, niedawno. Leżały pięknie na trawniku, mruczeć poczęły chrapliwie, gdyśmy się do nich zbliżyli. Nie jest to zbyt zachęcające dla niewtajemniczonych. Przekonuję się jednak natychmiast, że pomruk jest ten objawem najwyższego zadowolenia, Lwy łaszą się jak koty, próbują skoczyć na ramiona, rozdziawiając paszczęki pełne groźnych kłów. Gramy w tenisa. Lew w zabawnych podskokach goni piłki. Po chwili zabiera się i znika w zaroślach ogrodu. Aparat mój którym zrobiłem kilka zdjęć, w futerale skórzanym leżał przed chwilą jeszcze przy placu. Na próżno się za nim rozglądałem. Przepadł. Chłopiec zbierający piłki wyjaśnia sprawę. Cymbał uciekł z jakimiś „rzemieniami” w pysku. Po krótkim poszukiwaniu odbieramy lwu futerał z aparatem, którym bawił się zupełnie nieszkodliwie. Kto by przypuszczał? Młode to co prawda, ale potężnie wyrośnięte zwierzęta pożerają tygodniowo przeszło cetnar surowego mięsa – o zgrozo!!! Ale trudno przecież żywić je kaszą, albo kartoflami.”
W 1930 r. wieś, będąca gminą w pow. strzelińskim, liczyła 335 mieszkańców. Pod zarządem Pętkowskich majątek miał 375 ha obszaru. Był tu także młyn J. Golczyńskiego, wiatrak Antoniego Knyrka, karczma J. Hyżego oraz murarz W. Maciejewski i stolarz B. Adamczewski. W czasie wojny we wsi gospodarowali Niemcy. Jan Pętkowski wraz z Maurycym Potockim z Jabłonny pomagali tysiącom Polaków i Żydów. Po Powstaniu Warszawskim, dzięki znajomościom i staraniom, Pętkowski uratował m.in. 500 osób z obozu w Pruszkowie. Po wyzwoleniu Polski w 1945 r., dawny majątek został zabrany przez Skarb Państwa Polskiego i rozparcelowany. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat całkowicie zniknęły zabudowania folwarku oraz ogromny, piękny park. Co ciekawe, zachował się dwór, który w latach 60. XX w. i później został gruntownie przebudowany.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych.
Pomiary: Geoportal. Analiza: mapa z serwisu Mapster:
13485 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P38-S26-I_WOJCIN_1934.jpg
Zdjęcie archiwalne: Gazeta Pomorska https://pomorska.pl/to-byla-sensacja-lwy-zamieszkaly-na-kujawskiej-wsi/ar/7316939
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek parterowo – piętrowy, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi W-E. To, co pozostało z dawnej siedziby Pętkowskich trudno dziś nazwać „dworem”; po przebudowach budynek w żadnym stopniu nie przypomina oryginału. Nie potrafimy też określić, w jakim kierunku skierowana była fasada dworu. Obecnie wejścia znajdują się nierównomiernie dookoła budynku, w różnych gankach, przybudówkach, etc. Przed wojną dwór posiadał piękny balkon i wieżę. Wznosił się w płd.-zachodnim narożniku podwórza gospodarczego, które ...zniknęło bez śladu. Obecnie na terenie tym znajdują się pola uprawne. Co jest charakterystyczne w takich przypadkach – na mapach satelitarnych można dostrzec zarysy budynków, a to dzięki resztkom gruzu które ciągle znajdują się w ziemi.

Park

Park z poł. XIX w. miał niegdyś ok. 1,8 ha pow. Zachowało się z niego jedynie wgłębienie po stawie, widoczne na mapie sat. Staw ten wyznaczał zarazem zachodnią granicę parku.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011