Topola

Stan obecny

Własność prywatna. Częściowo teren należący do J.S.T.

Historia

Dwór z poł. XIX w.
Topola to niewielka wieś leżąca w odległości 9 km na północ od Inowrocławia. Istniała prawdopodobnie już na pocz. XIV w., gdy tereny te należały do syna księcia Konrada Mazowieckiego – Kazimierza i stanowiły tzw. „kasztelanię gniewkowską”. Pierwsza wzmianka historyczna o wsi zwanej w tamtych czasach Topole pochodzi z 1508 r. W 1580 r. należała ona do właściciela Płomykowa (Płonkowa), Jana Płomykowskiego. (M. Borucki podaje jego nazwisko jako Płonkowski). W tamtym czasie we wsi było 12 łanów osiadłych i 1 rzemieślnik. Przez stulecia T. należała do parafii w Płonkowie. Począwszy od XVI w. stała się własnością możnego rodu Dąmbskich herbu Godziemba, do których należała nieprzerwanie do 2. poł. XIX w. Sł. Geogr. ... ok. 1885 r. podaje, że wieś „leży u źródeł Śmierni wybranowskiej (dopł. Noteci), graniczy z Ściborzem, Wybranowem, Liszkowem, Rojewem, Płonkowem i Dobiesławicami (...). Stacye drogi żelaznej: w Inowrocławiu, Gniewkowie i na Złotnikach (Guldenhof), kolej konna do Wierzchosławic”.
Pod koniec XIX w. właścicielem tejże wsi oraz innych, licznych dóbr na Kujawach był Bronisław Gąsiorowski. W Topoli znajdowało się 5 domów ze 153 mieszkańcami (140 katolików i 13 ewangelików). Dla dzierżawców wzniesiono w tym czasie dwór oraz pozostałe zabudowania folwarczne. Areał majątku będącego „dobrami rycerskimi” – Rittergut - liczył 379 ha, w tym 325 ha ziem uprawnych, 21 ha łak i pastwisk, 8 ha nieużytków i 23 ha wód; do oszacowania podatku gruntowego wykazywano czysty dochód w wys. 7646 marek. Od około 1892 r. zarządcą majątku był niejaki Baranowski, intensywnie popierający rozwój ewangelicyzmu na tych terenach. Dziennik Kujawski z 18.10.1895 r. tak pisał: „W pobliskim Rojewie są dwie szkoły ludowe: katolicka i ewangelicka. Pierwsza stoi od roku 1864. Należą do niej Rojewo wieś i folwark, Topola, Wybranowo i Żelechlin. Obecnie uczęszcza do niej około 120 dzieci. Szkoła protestancka wybudowana została w 1895 roku. Uczęszczało do niej początkowo około 27 dzieci. Lecz liczba dzieci powoli się powiększa, gdyż w Topoli, majątku należącym do dóbr pana Gąsiorowskiego, jest rządca pan Baranowski protestant, który robotników protestanckiego wyznania coraz więcej uwzględnia i przyczynia się tym sposobem do wzrostu liczby dzieci ewangelickich. W dzień Św. Wojciecha r.b. kazał on pole nauczycielskie od rana do wieczora końmi dominialnemi orać i włóczyć, co ludzi przechodzących do kościoła wielce zgorszyło. Źle traktował pracowników – katolików. Protestanci dorabiają się w dobrach pana Gąsiorowskiego znacznych majątków.”
W 1909 r. majątek należący do Heleny Gąsiorowskiej liczył 368 ha i wykazywał 7595 marek dochodu gruntowego. Więcej o Gąsiorowskich znajdziecie w opisach Oporówka, Balina i Dobiesławic w naszym katalogu. Kilkanaście lat później dzierżawcą był Karol Ruszczyński. W 1926 r. czysty dochód gruntowy nic się nie zmienił i wynosił 2531,51 talarów (7595 mk.). Areał gruntów obejmował ogółem 379 ha, w tym 357 ha ziem uprawnych, 11 ha łąk i pastwisk oraz 11 ha nieużytków. Po 2. wojnie światowej majątek w Topoli zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. W dworku urządzono mieszkania dla miejscowych rolników. W późniejszym okresie mieściła się tam także świetlica. Zaniedbany i popadający w ruinę budynek został ostatecznie rozebrany w latach 70. XX w. W latach 80. rozebrano także oborę, kuźnię i część dawnej świniarni; pozostała jej część użytkowana jest do czasów obecnych. Na miejscu w którym stał dwór, wybudowany został współczesny budynek mieszkalny.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych.
Analiza i opis na podst. map serwisu Mapster:
1755859 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P37-S26-F_JAKSICE_1934.jpg
16986 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_253_Hohensalza_ca1893_DRMC5820253.jpg
Pomiary: Geoportal
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Zespół dworski w Topoli zlokalizowany był po wschodniej stronie drogi Rojewo – Inowrocław, przy drodze gruntowej prowadzącej do Dobiesławic. Tworzył prawie regularny czworobok, w którym część rezydencjonalna stanowiła wschodnią połowę, a podwórze gospodarcze – zachodnią. Dwór stojący na skraju parku stanowił zarazem wsch. pierzeję tego podwórza i możemy przypuszczać, że fasadą skierowany był na zachód. Niestety na chwilę obecną nie posiadamy zdjęć ani opisu architektury budynku.

Park

W otoczeniu pozostałości dawnego folwarku nie zachował się park podworski. Otaczał on dwór od strony wschodniej i południa, zajmując 1,8 ha powierzchni. Obecnie jest całkowicie wykarczowany i zamieniony na pole uprawne, przy czym teren ten podzielony jest na 5 działek ewid. We wsi rośnie kilka drzew o rozmiarach zbliżonych do pomnikowych: topola, jesion wyniosły i jarząb pospolity. Staw który przylegał do parku od str. wschodniej i był początkiem rowu nawadniającego – wysechł. Drugi, duży staw znajdujący się niegdyś w obrębie podwórza gospodarczego zachował się do dzisiaj i w otoczeniu krzaków, nieużytków i samosiewów drzew jest „ozdobą” wsi.

Inne

Spichlerz z k. XIX w.
Obora z k. XIX w.
Tablica pamiątkowa obok przydrożnego krzyża, upamiętniająca ofiary 2. wojny światowej.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011