Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Wola Książęca

Willingen (1939-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:jarociński
Gmina:Jarocin
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Szkoła Podstawowa im. Kornela Makuszyńskiego,
Wola Książęca 103, 63-220 Kotlin

Historia

Dwór z k. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1304 r., zaś w aktach grodzkich i ziemskich pierwszą zapiskę znajdujemy w 1450 r., gdy Jakub - dziedzic z Woli - sprzedał 3 łany, młyn i allodium dziedzicowi Mikołajowi z Woli, za sumę 65 grzywien. Pierwsi rodzimi właściciele tej wsi nazwali się Wolickimi (w zap. Wolyccy, Wolyczscy). W XV i XVI w. jej części należały także do Pleszewskich. W 1505 r. znany był Piotr Wolicki, wuj Urszuli Twardowskiej z Twardowa. W 1519 r. księżna Anna z Tączyna, dziedziczka Pleszewa obiecywała wieś Hieronimowi Rozdrażewskiemu, a w 1531 r. sprzedała ją na wyderkaf, za 500 grzywien, Janowi Jarockiemu. Wtedy jeszcze wieś nazywana była po prostu Wolą nad Lutynią. Dopiero ok. połowy XVI w. pojawia się w zapiskach jako Wola Pleszewska i własność Dobrogosta Potworowskiego, podsędka ziemskiego i surrogata grodzkiego kaliskiego. W 1567 r. Dobrogost P. scedował posesję wsi na Piotra, Andrzeja, Jakuba i Mikołaja Jaskuleckich. W późniejszych latach posesję przejął Jan Zborowski, starosta odolanowski, kasztelan gnieźnieński, etc... W 1582 r. pojawił się Maciej Tarnowski, który 3 tys. złp. otrzymane od onego Zborowskiego scedował na Katarzynę Markowską, żonę Jerzego Konarskiego. Na pocz. XVII w. część Pleszewa oraz Wolę P. i inne dobra trzymał Piotr Opaliński h. Łodzia, który w 1638 r. dał je Aleksandrowi z Otoka Zalewskiemu, podsędkowi ziemskiemu sieradzkiemu. Po szwedzkim „potopie” wieś dzierżyli Krzysztof i Andrzej ze Skrzypna Twardowscy, którzy w 1660 r. sprzedali Wolę Pleszewską swemu bratu Zygmuntowi. Ich matka, Barbara z Mycielskich Twardowska, zrzekła się wszelkich praw do tej wsi. Po Zygmuncie i Annie Głoskowskiej dobra odziedziczyli ich synowie: Jan, Maciej, Zygmunt i Mikołaj Twardowscy. Z tejże czwórki dziedzicem został Maciej. W 1700 r. na jego majątek składały się Wyszki, Twardów i Wola, po raz pierwszy nazwana „książęcą”. Na niemieckiej mapie z 1803 r. wieś figuruje jako Wola Xionzencia. W 1700 r. dziedzic Maciej Twardowski uczynił swoim plenipotentem syna z pierwszej żony – Władysława – brata Zygmunta i Ludwiki. Z drugą żoną - Zofią Reyówną z Nagłowic (a może z Szumska?) miał jeszcze synów: Chryzostoma (Krzysztofa) i Zygmunta. W 1724 r. bracia przyrodni dokonali podziału majątku. Wolę Pleszewską s. Książęcą dostał Chryzostom, Wyszki – Zygmunt, a Twardów – Władysław. W kolejnych latach za spadkobierczynie wsi uważano Mariannę, Annę i Eleonorę, siostry rodzone Twardowskie, córki Chryzostoma. Jednak na skutek nieznanych nam transakcji Wolę dostał (kupił?) Tadeusz Wyssogota-Zakrzewski (1710-1785), syn Jana i Ludwiki Borek-Gostyńskiej, podsędek ziemski kaliski, nast. sędzia ziemski woj. poznańskiego. Dla synów Macieja stanowił on dość odległą rodzinę. Ok. 1730 r. zaślubił Kunegundę Złotnicką, z którą mieli troje dzieci: Justynę, Nikodema i Hiacynta Emeryka. Po śmierci ojca, połowę wsi należącą do Nikodema (oraz inne dobra) odkupił Hiacynt (1760-1831), ożeniony z Moniką Sczaniecką z Łagowca h. Ossoria. W 1824 r. w Woli Książęcej zmarła siostra Tadeusza, która przeżyła go prawie o 40 lat - 80-letnia Marianna Zakrzewska. W latach 30. XIX w. właścicielem W.Ks. został Teofil Gorzeński z Gorzenia h. Nałęcz, ożeniony z Franciszką Jaraczewską z Jaraczewa h. Zaremba. Przed 1860 r. sprzedali oni wieś Edmundowi Taczanowskiemu h. Jastrzębiec. W 1862 r. dziedzic dokupił jeszcze wystawione na subhastę Broniszewice Władysława Przyłuskiego. W międzyczasie Wola Ks. otrzymała miano „dóbr rycerskich”, jednak i ten majątek niebawem znalazł się „na celowniku” sądu pleszewskiego. Dnia 9 grudnia 1863 r. sąd zdecydował o sprzedaży Woli, a termin subhasty naznaczono na 13 lipca 1864 r. Wartość dóbr oszacowano na 80596 talarów. Kolejnym ich posiadaczem został Karol Żychliński (1840-1886) i Anna Modlibowska h. Dryja – dziedzice Twardowa – którzy wybudowali we wsi nieistniejący już dwór.
W 1885 r. Wola Ks. dzieliła się na wieś gospodarczą ze 166 ha i dobra z 615 ha gruntów. We wsi znajdowało się 17 domów ze 111 m-cami, zaś na obszarze dworskim 8 domów ze 176 m-cami; była tu także szkoła wybudowana na płn. krańcu wsi w marcu 1884 r. Reszta szacownych instytucyj jak urzędy, poczta, etc... znajdowała się w Kotlinie albo w Jarocinie. W latach 1884-1918 nauka w szkole odbywała się tylko w języku niemieckim. Wieś należała do parafii katolickiej w Twardowie. Dwór wykazywał urzędowi skarbowemu 4263 marek czystego dochodu gruntowego. W 1909 r. majątek oficjalnie odziedziczył Kazimierz Żychliński. W 1926 r. pod jego zarządem dobra liczyły 651,98 ha, na co składało się 378,09 ha ziem uprawnych, 56,95 ha łąk i pastwisk, 188,51 ha lasów, 28,23 ha nieużytków i 0,2 ha wody. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 1419 talarów. Dziedzic ożeniony był z Haliną Brodowską z Brodowa h. Łada (1877-1951), z którą miał dwóch synów: Jana Karola ożenionego z Kazimierą Turowską oraz Franciszka. Żychlińscy zarządzali dobrami w Woli Książęcej do wybuchu 2. wojny światowej. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Willingen. Po wojnie pozostałości folwarku zostały rozparcelowane i podzielone pomiędzy rolników, a dwór ok. 1948 r. przeznaczono na cele oświatowe. Wyburzone zostały wszystkie zabudowania folwarczne, a park i sady wykarczowano, przystosowując teren do nowych potrzeb. Nowy budynek szkolny oddano do użytku w 1999 r.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Powiat jarociński: http://www.powiat-jarocinski.pl/Perelki_architektoniczne.html
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Strona internetowa szkoły: http://spwola.superszkolna.pl/cms/41240/historia_szkoly_podstawowej
Geoportal;
Mapster:
6720 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4071_Jarotschin_1889.jpg
6722 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4071_Jarotschin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór w Woli Książęcej nie zachował się do czasów obecnych. Ew. fragmenty ścian lub piwnice zostały „wtopione” w nowy budynek i nadbudowane, co wnioskujemy po fakcie, że rzut budynku szkolnego pokrywa się z rzutem dawnego dworu, zorientowanego w dłuższej osi NWzW-SEzS. Być może jednak nowa szkoła została wzniesiona całkowicie od podstaw. Fasadą dwór skierowany był na SWzS (płd.-zach. z odchyleniem na płd.).

Park

Na terenie wsi nie zachowały się pozostałości parku dworskiego, z wyjątkiem szpalerów drzew na obrzeżach. Niegdyś oprócz części północnej (wokół dworu), park rozciągał się także na południe od nieistniejącego podwórza gospodarczego. Część północna wraz ze stawami i dworem liczyła 2,8 ha, a część południowa (zapewne sad owocowy) ok. 1 ha. Obecnie znajduje się tam łąka i prywatne gospodarstwo z domem jednorodzinnym. Z północnej części parku (wokół dworu) zachowały się jedynie nieliczne, pojedyncze drzewa.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.