Wąsosze

Stan obecny

Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza w Wąsoszach.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Wąsosze to wieś leżąca na wschodnim brzegu Jeziora Wąsowskiego, fragmentu drogi wodnej Warta-Gopło, w odległości ok. 4,5 km na południe od Ślesina. Niegdyś całe to jezioro nazywane było Śleszynskim, a północna jego część Jeziorem Mikorzyńskim. Pierwsza wzmianka o tej wsi pochodzi z 1404 r., kiedy to pisał się z niej Mathias de Wansosche - „judex kalisien”, a następnie w 1414 r. wojewoda kaliski. Kościół nad jeziorem mógł być wybudowany nawet w XIV w., gdyż w aktach konsystorza gnieźnieńskiego już na pocz. XV w. wymieniany był jako stary. W 1480 r. dziedzicem wsi był Andrzej de Wąsosze, podsędek kaliski generalny. Miał on synów Dersława i Pawła oraz córkę Różę, zamężną za Pawła z Łaszczyna. Dziedzice byli patronami kościoła, ale jako że na pocz. XVI w. zmniejszyła się liczba ludzi w parafii, pleban nie był w stanie utrzymać wikariusza. Jego dochody pochodziły z dwóch łanów kościelnych oraz dwóch kmiecych, które dopóki kmiecie byli, dostarczały księdzu po 3 fertony czynszu, a także dwa koguty, 30 jaj i wszelaką pomoc przy pracy. Ponadto z łanów kmiecych i folwarcznych dawano plebanowi dziesięcinę. Obok ziem folwarku leżała duża łąka plebańska, zwana „seu insula” (czyżby dawna wyspa?).
Właściciele W. na pocz. XVI w. nazwali się Wąsowskimi. Oprócz nich działy we wsi mieli Królikowscy, Piotrowscy, Wyszakowscy (Stanisław z żoną Barbarą Wasowską), Lubomyscy (z Lubomyśla) i Golczewscy. W 1559 r. Łukasz Golczewski pozywał Annę Wąsowską, wdowę po Wojciechu Brudzyńskim, o jakieś wadium z tytułu ran zadanych przez Ambrożego Wąsowskiego. Brudzyńscy, czy też Brodzińscy byli właścicielami wsi do pocz. XVII w. W 1564 r. Brudzińska płaciła podatki od 1 łanu i 3 zagrodników bez roli. Pod koniec XVI w. dziedzice zdążyli wybudować w W. nowy murowany kościół, który konsekrowany został dopiero w 1662 r.
Na początku XVII w. właścicielem Wąsosza i Kempy był Stanisław z Łaska Rusocki, którego pozywała Katarzyna Potworowska, wdowa po Szadokierskim o to, że odebrał jej dobra Wąsosze, Kempę i pustki Jabłonka. Żoną Rusockiego była Zofia Bojanowska h. Junosza, wdowa 1-o v. po Wacławie Gułtowskim. W okresie tym namnożyło się różnych pretendentów do dóbr, byli to m.in. Niemojewscy, Chrzypscy, no i wspomniana Bojanowska, która w 1631 r. była już wdową. Synami Stanisława i Zofii byli Władysław i Andrzej Rusoccy, którzy w 1644 r. dokonali podziału majątku. Z wyjątkiem 1/3 borów i jezior, Wąsosze wziął Władysław. Na owych borach Andrzej zapisał 14 tys. złp. posagu żonie Eufrozynie Gniewkównie. Warto tu dodać, że od ok. 1640 r. posesorem (dzierżawcą) dóbr był Wojciech z Goraju Breza, zwany też czasami „dziedzicem Wąsosza”. Jeszcze w 1677 r. Andrzej Rusocki pozywał synów Wojciecha: Władysława, Wojciecha, Mikołaja i Jana Brezów, jednak w późniejszym okresie Rusoccy gdzieś zniknęli, a Brezowie stali się faktycznymi posiadaczami wsi. Po Władysławie wieś odziedziczył Michał, który w 1732 r. zapisywał żonie Zofii Awrelewskiej jej kwotę posagową 1500 złp. ze sprzedanego Jełowieckiemu Czartowa (innego majątku Brezów). W rękach spadkobierców Brezów i Rusockich wieś znajdowała się do lat 50. XVIII w. Warto wspomnieć, ze w tym okresie (1754 r.) w kościele zaczęto prowadzić księgi parafialne.
W 1761 r. dziedzicem W. był już Marcin Mierzejewski h. Szeliga, podczaszy bydgoski, który zapisał dobra żonie Annie z Bądkowskich, 1-o v. Osińskiej. Mieli oni córkę Magdalenę, zamężną dwukrotnie: za Antoniego Kretkowskiego h. Dołęga, kasztelana kowalskiego i za Michała Mierzyńskiego h. Jastrzębiec, podczaszego radziejowskiego, który ok. 1780 r. odziedziczył dobra w wianie. Magdalena miała z Kretkowskim syna Zygmunta, zaś z Michałem – Rafała, ożenionego z Marianną Zagajewską h. Ogończyk. Tenże Rafał prawdopodobnie odziedziczył dobra, aczkolwiek po III rozbiorze Polski, zapiski o Wąsoszu w Regestach Dworzaczka się urywają. Po upadku Księstwa Warszawskiego wieś znalazła się w obrębie utworzonego przez Rosję Królestwie Polskiego. W 1827 r. Wąsosze miało 15 domów i 124 m-ców. W 1849 r. spłonął kościół, po czym został odbudowany i rozszerzony. W czasie prac pozostawiono dawne prezbiterium, ale wzniesiono nową nawę główną. W 1873 r. dobudowano nową kaplicę p.w. N.M.P. Przy kościele istniało wówczas bractwo świętego krzyża. Jeszcze w 1885 r. w kościele znajdował się obraz świętej Barbary z 1668 r., przeniesiony tutaj z rozebranego kościoła św. Barbary, stojącego na przeciwległym brzegu jeziora i należącego do klasztoru bernardynów w Kazimierzu.
Rafał i Marianna Mierzyńscy mieli sześcioro dzieci. Byli to: Eugeni ożeniony z Aleksandrą Marią Molsdorf, Salomea (1799-2877), zamężna za Wincentego Józefa Prądzyńskiego; Jan Stefan (1801-1880), ożeniony z Eufrozyną Niegolewską, a nast. z Aleksandrą Łuszczewską; Rafał Wawrzyniec (oficer powstania listopadowego), ożeniony z Aleksandrą Rożnowską h. Nowina; Tadeusz Narcyz (członek konińskiego okręgu Tow. Rolniczego), ożeniony z Różą Ostaszewską, a następnie z Julią Joanną Rożnowską h. Nowina oraz Felicjanna, zamężna za Aleksandra Maksymiliana Górskiego h. Bożawola. Spośród tej szóstki Wąsosze odziedziczył Tadeusz Narcyz (1807-1863). Z Ostaszewską dzieci nie mieli, natomiast ze związku z Rożnowską pochodziła córka Bronisława oraz syn Władysław (1833-1919). Dziedzic zmarł dnia 16 kwietnia 1863 r. w Wąsoszu. Syn Władysław był później dziedzicem Morzyc w pow. włocławskim i podobnie jak ojciec członkiem Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim. Bronisława w 1862 r. w W-wie wyszła za Henryka Aleksandra Wiesiołowskiego h. Ogończyk, z którym prawdopodobnie dzieci nie mieli. Władysław Mierzyński w 1870 r. kupił także pobliskie Piotrkowice, leżące na terenie parafii w Wąsoszu, należące do Mielżyńskich. Jego żoną była Ludmiła Sławoszewska, z którą mieli co najmniej dziewięcioro dzieci: Rafała, Joannę, Julię, Stanisława, Urszulę, Tadeusza, Marię, Karolinę i Bolesława Walentego (1871-1941).
W 1885 r. na W. składała się wieś i dobra w gm. Piotrkowice i powiecie kolskim. Było tu 16 domów i 342 m-ców, kościół, gorzelnia i młyn parowy; wiatrak, cegielnia i kopalnia torfu. Wraz z Kępą dobra liczyły 1896 mórg, w tym 864 m. ziem uprawnych. 183 m. łąk, 35 m. pastwisk, 492 m. lasu, 290 m. wody i 32 morgi nieużytków. Folwark posiadał 20 budynków murowanych i 15 drewnianych, a na polach zaprowadzony był płodozmian 8,9 i 10-polowy. We wsi było także 35 osadników, przybyłych na rozparcelowane grunty kościelne, w ilości 54 morgi. Ponadto pod parcelację poszły częściowo ziemie we wsiach Julia (22 os. i 254 morgi), Holendry Wąsoskie (7 os. i 32 morgi). Majątek należał do Mierzyńskich aż do wybuchu 2. wojny światowej. W 1926 r. w rękach Rafała Mierzyńskiego oprócz Wąsosza znajdowały się Kępa i Różopole, a całe dobra miały 770 ha obszaru. Po wojnie wieś wraz z dawnym folwarkiem stała się typową rolniczą. Dwór wraz z parkiem w 1945 r. został przejęty przez spółkę wodną i mieściły się w nim biura spółki, a następnie Nadleśnictwo Sompolno. W 1953 r. do budynku przeniesiono szkołę, utworzoną prowizorycznie w 1945 r. w jednym z budynków przykościelnych. W 1971 r. została podjęta decyzja o rozebraniu dworu, w celu przebudowy na nowy budynek szkolny. W jakim stopniu został on przebudowany? Czy np zachowały się dawne piwnice? Tego nie wiemy. Od północy dobudowano także całkowicie nową część, w której znalazł się hotel dla członków ZNP. Hotel przez wiele lat był wykorzystywany także przy organizacji ferii zimowych i kolonii letnich. W 1992 r. szkole nadano imię Henryka Sienkiewicza.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty), Biblioteka Kórnicka P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski dla Przemysłu, etc.. 1930;
Strona internetowa Sz.P. w Wąsoszach: http://spwasosze.szkolna.net/o-szkole
Geoportal
Mapster:
1755897 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P39-S26-F_KLECZEW_1935.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór całkowicie przebudowany, wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi N-S, fasadą skierowany (niegdyś) na wschód. Od tej też strony znajduje się współczesne wejście do dobudowanej części północnej.

Park

Park dworski z XIX w. o pow. 4,084 ha (pomiar dokonany po zewn. granicach działek, Geoportal, 11.01.2020 r.) wraz z budynkami.

Inne

Kościół, mur. z pocz. XVII w., parafialny p.w. Wszystkich Świętych
Gorzelnia z 2. poł. XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011