Marszewo

Stan obecny

Teren pod zarządem J.S.T.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Marszewo to niewielka wieś położona pomiędzy Strzelnem a Kleczewem, ok. 45 km na wschód od Gniezna. Pierwszą wzmiankę o wsi znajdujemy w 1492 r., gdy dziedzicem części M. i Wilczyna był Maciej Jastrzębski. Inne działy tej wsi należały do Petronelli Wilczyńskiej, córki Anny z Rzeszyna i Wilczyna. Marszewo wspomina także biskup Jan Łaski w swojej Liber Beneficiorum z pocz. XVI w. W 1499 r. Wilczyńska pozywała Macieja Jastrzębskiego o napaść, ale jako że ten zmarł, jeszcze w tym samy roku pozwała jego dzieci: Marcina, Barbarę, Małgorzatę i Annę. Wspomniana Anna z Rzeszyna miała zapewne co najmniej dwóch mężów, gdyż kolejne informacje mówią o jej synu - Jarosławie Sokołowskim - który pozywał o napaść te same dzieci Macieja Jastrzębskiego. W 1505 r. Jarosław i jego brat Wojciech sprzedali część dóbr Janowi Lewinowi Przydzenskiemu (?), łowczemu inowrocławskiemu. Nazwisko Lewina pojawia się także w formie „Rzyszynski” i „Ryszyński”. Najbliższym możliwym skojarzeniem jest „Rzeszyński”, gdyż nazwiska zazwyczaj tworzono od nazwy posiadanych wsi. W kolejnych latach dziedzicem został syn Macieja – Mikołaj Jastrzębski, a innej części M. – jego siostra Małgorzata, wdowa po owym Lewinie. W 1. ćwierci XVI w. pełnoletniość osiągnęli synowie Małgorzaty: Feliks który został plebanem w Wilczynie oraz Stanisław.
W międzyczasie Barbara i Małgorzata Jastrzębskie powychodziły za mąż, a na starość trochę spoważniały i w 1533 r. postanowiły sprzedać 2 łany osiadłe we wsi Mikołajowi Wilczyńskiemu. Warto tu dodać, że Wilczyńskimi nazwali się również synowie Lewina, którzy oprócz dóbr k. Wilczyna posiadali ciągle Rzeszyn oraz Kościeszki nad Jez. Gopło. W 1535 r. Feliks był już kanonikiem kruszwickim, a Maciej W. zapisał na Marszewie 5 grzywien czynszu rocznie wikariuszom katedralnym poznańskim (od wyd. kwoty 100 zł.). Mikołaj Wilczyński miał syna Jana, a w zw. z jego ożenkiem, w 1543 r. zapisywał (w sumie 3600 złp.) wiano i posag Annie Smuszewskiej, córce Adama. Ciż także mieli syna Jana, który dostał dobra pod k. XVI w. W 1609 r. tenże Jan Wilczyński oprawiał na ½ miasta Wilczyna i połowach wsi Wilczogóra, Kownaty, Marszewo i Dembowiec posag przyszłej żonie – Dorocie Borzewickiej.
W 2. poł. XVI w. drugi dział we wsi M. oraz Wilczą Górę trzymał Krzysztof Sokołowski, wojski kruszwicki, starosta rogoziński, po którym dobra te odziedziczył bratanek (syn Jana) Michał. Potomkowie Sokołowskich oraz Wilczyńskich zapewne sprzedali dobra, Janowi Jarundowi z Grabia Wilkostowskiemu, kasztelanowi kujawskiemu i konarskiemu. W 1625 r. kasztelan przekazał dobra synom, przy czym Marszewo otrzymał młodszy – Władysław. W tym samym roku zapisywał on 8 tys. zł. posagu przyszłej żonie Katarzynie Manieckiej z Pigłowic h. Ostoja. Taż Katarzyna nie była jego ostatnią żoną, bo później była jeszcze Zofia Czekanowska 1-o v. Mielżyńska, której Jan oprawił na dobrach dożywocie. Dopiero po wygaśnięciu tego zapisu, w 1642 r. Marczewo przeszło w ręce Świętosława i Stanisława Wilkostowskiego. W niespokojnym okresie wojen szwedzkich wieś zmieniała właścicieli dość często, dlatego wymienimy ich chronologicznie: Bartłomiej Bieganowski (poł. XVII w.), Wojciech Dunin Wolski (od 1669), Wojciech Żychliński h. Szeliga (od 1675) i ponownie Bartłomiej Bieganowski. W ugodzie z 1681 r. wraz z Bieganowskim uczestniczyli ówcześni aktualni posiadacze Wilczej Góry – Tomiccy oraz Wojciech Zboży z Zakrzewa Radojewski. Chodziło o spadek po zmarłym Świętosławie z Grabia Wielkostowskim, chorążym inowrocławskim.
Pod koniec XVII w. wieś nadal podzielona była na dwa działy. Wojciechowi Żychlińskiemu urodził się syn Wojciech, wraz z którym najeżdżali i łupili okolicznych sąsiadów. Toczyli też z nimi liczne spory, gdyż pomimo wojen aparat urzędniczy w Rzplitej działał sprawnie. Wojciech miał też córki: Annę, zamężną za Stanisława Wietrzychowskiego oraz Petronellę, zam. za Czeluścińskiego. Córki te w 1723 r. scedowały swoją cześć dóbr na Aleksandra Czaplickiego. W tym czasie na części Wilczyńskich dziedzicem był Remigian, po którym odziedziczyła córka Jadwiga, zamężna za Józefa Zakrzewskiego. Po śmierci żony Zakrzewski został kanonikiem średzkim, a także proboszczem polanowskim. Mieli oni córkę Katarzynę, która swoją część majątku w 1754 r. sprzedała Józefowi Czaplickiemu, synowi Wojciecha i Malczewskiej. Były jeszcze dwie siostry Zakrzewskie; jedna wyszła za Rokossowskiego, zaś Teresa za Józefa Czaplickiego.
Czaplicki gospodarował w Marszewie dość długo; jeszcze w 1779 r. płacił ewikcję z dóbr Mariannie Kozłowskiej – jakiejś spadkobierczyni po Piotrze Zakrzewskim. Józef i Teresa mieli syna Dionizego, któremu w
1781 r. przypadł spadek po Ludwice z Borysławskich (córce Marianny Wilczyńskiej). Cały ten zapis pominiemy w opisie ze wzgl. na jego objętość. Oficjalną dziedziczką Marszewa jeszcze w 1792 r. była matka, Teresa, później dobra przeszły w ręce Jana Józefa Czaplickiego. Prawdopodobnie jego synem był Jan, który 22 września 1813 r. ożenił się w Marszewie z Marią Lewandowską. Zapisek z tego okresu jest u Dworzaczka bardzo mało, ponieważ wieś po rozpadzie Księstwa Warszawskiego znalazła się w obrębie Królestwa Polskiego. Dlatego też nie wiemy dokładnie jak i kiedy (?) dobra przeszły w ręce Wichlińskich h. Zabawa. W 1824 r. w Żabikowie, młody Apolinary Wichliński (syn Walentego i Anny Radońskiej), ożenił się z Pulcherią Rzepnicką, 17-letnią córką dziedziców Żabikowa. Ich synem był Zygmunt Felicjan Wichliński (1830-1909), ożeniony z Konstancją Marianną Czajkowską, z którą mieli dwoje dzieci, w tym Katarzynę zamężną za Adama hrabiego Stadnickiego h. Drużyna. Wichlińscy zapewne mieszkali w Marszewie do pocz. XX w., albowiem właśnie ta wieś podawana jest jako miejsce śmierci Zygmunta. Niestety więcej informacji o Wichlińskich w Marszewie nie znajdujemy. Na pocz. XX w. Marszewo prawdopodobnie kupił Władysław Tylman (1872-1953), starszy syn Józefa (1843-1932) i Antoniny Pradelskiej. Taż Antonina urodziła się w 1851 r. w Marcewku, jako córka Franciszka Pradelskiego i Józefy Wilczewskiej. Dodajmy, że Franciszek był synem Michała Pradelskiego i Małgorzaty Daszkiewicz, dziedziców Marcewka w 1. poł. XIX w.
W 1827 r. wieś liczyła 16 domów ze 135 m-cami, a w 1885 r. 12 domów i 86 m-ców (wraz z młynem Szubianka). Leżała w ówczesnym powiecie słupeckim, gminie Wilczagóra i parafii Wilczyn. Na terenie folwarku znajdowały się trzy duże domy ze 109 m-cami. Folwark wraz z częścią wiejską, wsiami Wacławów i Zygmuntów liczył 497 mórg, w tym 427 m. ziemi uprawnej, 49 m. łąk i pastwisk oraz 21 mórg nieużytków. Marszewo miało 9 budynków murowanych, 4 drewniane i własną olejarnię, a na polach majątku zaprowadzony był płodozmian 11-polowy. W okresie międzywojennym M. znalazło się w obrębie województwa łódzkiego. W 1926 r. dobra pod zarządem Tylmana liczyły 268 ha gruntów. Dziedzic ożeniony był ze Stanisławą Kinowską (1879-1944), z którą mieli pięcioro dzieci: Józefa, Jana, Tadeusza, Czesława i Benedyktę. Rodzina Tylmanów gospodarowała w Marszewie do wybuchu 2. wojny światowej. Po wojnie dwór prawdopodobnie służył jako mieszkania. Większość zabudowań dworskich rozebrano w okresie przed końcem XX w.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty), Biblioteka Kórnicka P.A.N.
Materiały historyczno-genealogiczne
do dziejów szlachty wielkopolskiej XV-XX wieku;
GENI, https://www.geni.com/people/W%C5%82adys%C5%82aw-Tylman/6000000001817895912
Czaplicki – Strona rodzinna: https://genealogia.okiem.pl/genealogia.php?n=czaplicki
Księga Adresowa Polski dla przemysłu... 1926;
Marek Jerzy Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego;
Geoportal;
Mapster:
5604 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3574_Orchowo_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Nieistniejący dwór wznosił się w płd.-zachodniej części parku i wybudowany był na planie prostokąta w dł. osi W-E, fasadą skierowany na południe.

Park

Park z k. XIX w., zachowany w dawnych granicach, niegdyś o pow. 6,2 ha. Spore fragmenty drzewostanu zostały wykarczowane w okresie powojennym, dlatego faktyczny obszar może być obecnie mniejszy o 1-1,5 ha. Pośrodku parku znajdowały się dwa stawy, zaś w jego płn.-zach. części niewielki sad owocowy.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011