Planta

Stan obecny

JST. albo prywatny. Park im. Morawskich

Historia

Dwór, 2. poł. XVIII / pocz. XX w.
Planta to przysiółek wsi, leżący przy DK nr 757, w odległości 11,5 km na SW od Opatowa. Folwark został założony zapewne pod koniec XVIII w. i wchodził w skład dóbr Iwaniska. Właścicielami w XVIII w. byli Morsztynowie i Ossolińscy, zaś później rodz. Sołtyków. W 1827 r. we wsi było 8 domów z 99 mieszkańcami. Stanowiła folwark w pow. opatowskim, gminie i parafii Iwaniska. Dobra obejmowały wówczas obszar 2676 mórg. Po Sołtykach właścicielami folwarku byli Łempiccy, a od 1831 r. Ludwik Łempicki, patriota, senator i działacz niepodległościowy. Kolejnymi właścicielami Planty została rodzina Morawskich. Dwór wraz zabudowaniami uległ zniszczeniu w okresie 1. wojny światowej. Morawscy odbudowali go w 1925 r., według projektu Franciszka Morawskiego (1886-1967), syn Józefa i Emilii Stuhlik. Z czasem dwór został rozbudowany, a w poł. lat 30. wyposażony w instalację elektryczną.
W 1930 r. majątek Tadeusza Morawskiego (1856-1934) w P. obejmował 1135 hektarów. W 1934 r. dobra odziedziczył najstarszy syn Tadeusza - Stanisław (1887-1946), rolnik, ale także działacz społeczny, m.in. członek Opatowsko-Sandomierskiego Towarzystwa Rolniczego i radny Sejmiku Powiatowego. We wrześniu 1942 r. u Stanisława i jego żony Marii Turno schronił się Jan Parandowski, pisarz, wówczas prezes PEN Clubu, wraz z żoną Żydówką i dwojgiem dzieci. Przyjechali tu z Warszawy pociągiem, a ze stacji zabrała ich bryczka przysłana przez Morawskiego. Przebywali w Plancie dwa lata. Ponadto cała rodzina Morawskich brała czynny udział w ruchu oporu, a Stanisław był członkiem ZWZ, a następnie AK. W Plancie ukrywał się także dziennikarz Jan Smotrycki z żoną oraz chirurg z Poznania - Kazimierz Nowakowski. W czasie okupacji właściciele otrzymali pozwolenie na prowadzenie we dworze szkoły dla 44 dzieci. Oprócz oficjalnego niemieckiego programu, prowadzono konspiracyjną naukę po polsku, według przedwojennego programu szkoły średniej. Część podręczników posiadali Morawscy, a część dostarczyli znajomi i krewni. Oczywiście dla bezpieczeństwa nauczano języka niemieckiego. Uczniowie składali egzaminy u "dyplomowanych" nauczycieli w Opatowie i Iwaniskach, ponadto dostawali zaświadczenie o pracy na folwarku.
Dwór został częściowo zniszczony pod koniec wojny, a następnych latach rozgrabiony i ostatecznie rozebrany ok. 1947 r. Materiał wykorzystano do budowy drogi i okolicznych domów. Po śmierci dziedzica wdowa wyjechała wraz z dziećmi do córki w Przysiece, a następnie do Poznania, gdzie otrzymała do zamieszkania zrujnowany dom. W 1948 r. otrzymała mieszkanie w kamienicy przy ul. Komornickiej. Tam zmarła w wieku 13 lat jej córka Olga. Maria Morawska umarła w styczniu 1959 r. i pochowana została na cmentarzu św. Kostki w Poznaniu.
Źródła:
Uchwała nr/2018 Rady Gminy Iwaniska, w sprawie nadania nazwy parkowi w miejscowości Planta.
Grażyna Pawlak "Epizod wojennej biografii Jana Parandowskiego. Majątek Planta pod Opatowem."
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11809951 @ West. Osteuropa 1:25 000 - Niemieckie mapy zaboru rosyjskiego, I WŚ /1914 - 1919/
- plik mapy: XXIX-9-C_Gruppe_Warschau_1915_LoC_G6965_s25_.G4.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Nieistniejący dwór był piętrowy, poprzedzony czterokolumnowym gankiem i nakryty łamanym dachem, tzw. "polskim". Otoczony był starymi drzewami, zaś z tyłu znajdował się staw okolony wierzbami. W czasach gdy toczyło się tu intensywne życie, pod kasztanem stał kamienny stół
z ławkami z piaskowca.
Wewnątrz dworu znajdował się duży hol na osi, z którego prowadziły schody na piętro. We dworze było "siedemnaście pokoi, cztery łazienki i pięć toalet", z czego na poddaszu pokoje dla nauczycielek i starszych dzieci. Morawscy posiadali też bogatą bibliotekę ze starymi wydaniami Słowackiego i Mickiewicza, galerię portretów, zbiory dawnych map oraz oprawione w skórę herbarze.

Park

Park dworski z XVIII / 1. poł. XIX w., zachowany w dawnych granicach, o pow. łącznej 5,4 ha, z czego drzewostan zajmuje maks. 2,4 ha w części południowej (na dz. ewid. nr 307). Park składał się z części zachodniej, dalej stały zabudowania dworskie i ogrodu w cz. wschodniej. Obecnie układ ten uległ całkowitemu zatarciu. Do rejestru wpisane są 3 aleje lipowe, pod nr: A.513 z 12.12.1957.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011