Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Czarnca

ros. Чарнца (1915)

Województwo:świętokrzyskie
Powiat:włoszczowski
Gmina:Włoszczowa
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Park:933/77

Stan obecny

Stan własności nieznany. Prywatny albo JST.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Czarnca to wieś leżąca 5,5 km na południe od centrum Włoszczowej. Istniała już w XIII w., a w 1280 r. wybudowano pierwszy drewniany kościół. Była gniazdem rodowym Czarnieckich, którzy wybudowali tu pierwszy obronny zamek. Zamek ten od dawna nie istnieje, ale jeszcze w XIX w. miejsce to nazywane było "zamczyskiem". Po raz pierwszy odnotowana w Kodeksie Małopolskim, w roku 1366 jako "Carncza", kiedy to dziedzic Budza sprzedał prawo patronatu kościoła niejakiemu Dobowi z Dobowa. Pierwsi właściciele pisali się z Czarncy i pieczętowali herbem Łodzia, a z czasem, podobnie jak w Wielkopolsce, przyjęli nazwisko pochodzące od nazwy wsi. Tak więc w 1508 r. właścicielem był Jakub, zaś w 1540 r. Hieronim Czarniecki, należący do tzw. "braci polskich", wyznawców kalwinizmu. Synem Hieronima był Krzysztof, starosta chęciński i żywiecki, ożeniony (po raz pierwszy) z Krystyną Rzeszowską. W 1599 r. urodził się (jako jeden z dziesięciu) ich syn Stefan Czarniecki, słynny polski dowódca wojskowy, m. innymi oboźny koronny, kasztelan kijowski, wojewoda ruski, starosta tykociński, wojewoda kijowski, hetman polski koronny, etc...
W 1670 r. córka któregoś z kolejnych Czarnieckich - Konstancja - wniosła wieś w wianie Wacławowi Leszczyńskiemu, wojewodzie podlaskiemu. Potem przeszła w ręce Działyńskich z Kórnika, dalej Modliszewskich, Gogolewskich i w XIX w. Makulskich. W kościele jeszcze pod koniec XIX w. znajdował się portret Stefana Czarnieckiego, zaś na grobie napis wykonany przez jego brata Tomasza Aleksandra: "Metrica Copulatorum, per me Thomas Alexandrum Czarniecki plebanum praedictae Belesiae conscripta anno Dni Milesimo sexcentesimo quadragesima quarto" (zapisane przez T.A. w 1644 roku).
W 1725 r. pękł dzwon Czarnieckiego, który w 1750 r. kazała odlać na nowo Joanna z Brzostowca Leszczyńska. Dzwon ważył 1,5 tony i został wciągnięty na dzwonnicę "z wielką trudnością i ekspensą" dnia 20 października 1754 r.
W 1827 r. we wsi znajdowało się 41 domów z 287 m-cami. Długość wsi wraz z przyległymi pustkami: Wymysłowem, Knapówką, Minami, Mościskami i Kózkami wynosiła 8 wiorst. W 1880 r. wieś kościelna Czarnca leżała w pow. włoszczowskim, dawniej w pow. chęcińskim województwa sandomierskiego. Od południowej strony wsi płynął bezimienny strumyk, po stronie północnej drugi, obydwa płynęły w kier. zachodnim. We wsi było 45 drewnianych domów z 430 m-cami. Na północ od wsi na niewielkim wzniesieniu wznosił się "piękny kościół murowany z cegły i kamienia w stylu rokoka", zbudowany w 1650 r. przez hetmana polnego Stefana Czarnieckiego. Do połowy XIX w. parafia należała do archidiecezji gnieźnieńskiej i archidiakonatu i dekanatu kurzelowskiego, później do diecezji kielecko-krakowskiej dekanatu włoszczowskiego i w 1880 r. liczyła 1914 osób. W jej skład wchodziły: Bugaj, Czarnca, Kaleń, Kąty, Klekot, Knapówka, Lipiny, Łachów, Miny, Mościska, Nadolnik, Piła Łachowska, Rapocice, Wałknowy Górne i Dolne, Wincentów, Wymysłów, Żelisławice i Żelisławiczki.
W skład dóbr wchodziła wieś Czarnca z 58 osadnikami i 449 mórg ziemi, Łachów - 12 z 124 morgami, Kąty - 13 z 74 morgami, Kaleń - 2 i 13 mórg, Miny - 6 i 43 morgi, Klekot - 1 i 12 mórg, Knapówka - 6 i 60 mórg, Kózki - 1 i 6 mórg, Wymysłów - 1 i 6 mórg, Mościska - 1 i 13 mórg i Jeziorka - 2 osady i 10 mórg.
W 1930 r. wieś leżała w gminie Secemin powiatu włoszczowskiego i liczyła 619 mieszkańców. Właścicielem majątku obejmującego 2325 hektarów był Włodzimierz Karski...
We wsi znajdował się młyn I. Koszyka, cegielnia I. Kocwina, Kuźnia J. Józefowskiego i 3 sklepy z towarami róznymi, należące do: M. Fotygi, F. Małka oraz B. Waniela. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały rozparcelowane.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11810094 @ West. Osteuropa 1:25 000 - Niemieckie mapy zaboru rosyjskiego, I WŚ /1914 - 1919/
- plik mapy: XXVIII-6-I_Gruppe_Warschau_1915_LoC_G6965_s25_.G4.jpg
11799906 @ Deutsches Reich (Gen. Gov.) 1:50 000 - teren Polski II WŚ /1943 - 1944/
- plik mapy: 373-D-3_Wloszczowa_(HMN)_XI.1944_LoC_G6520_s50_.G4.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór prawdopodobnie przebudowany, położony po zach. stronie drogi dzielącej wieś w kier. N-S. Stan zachowania substancji zabytkowej - nieznany. Niezbędne dalsze badania terenowe.
Układ przestrzenny zespołu zniekształcony, głównie poprzez wyburzenie podwórza gospodarczego położonego w części zachodniej.

Park

Park dworski z XIX w. o pow. 2.7 ha po obu stronach drogi przecinającej założenie z płn. na południe. W płn.-wschodniej części tego zespołu parkowego wznosi się kościół. W 1963 r. na terenie parku urządzono arboretum.

Inne

We wsi: Kościół wczesnobarokowy, mur., 1640-1659, par. p.w. Najświętszej Maryi Panny i świętego Floriana, z kryptą Czarnieckich.
Dzwonnica, XVIII w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Marek Kujawa4 miesiące temu
Wieś rodzinna Stefana Czarnieckiego - pogromcy Szwedów... Warto, żeby zajrzał tu ktoś z aparatem.