Kościelna Wieś

Stan obecny

Ruiny.. Własność Jednostki Samorządu Terytorialnego.

Historia

Dwór z poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1297 r. Z tego okresu pochodzi prawdopodobnie świątynia p.w. św. Wawrzyńca, wzniesiona przez Odrowążów, zapewne w miejscu wcześniejszego pogańskiego miejsca kultowego. Jednakże legenda mówi, że fundatorem tego kościoła był Piotr Dunin, starosta kruszwicki, kanclerz Bolesława Krzywoustego. Pod koniec XIII w. istniał tu także pierwszy dwór zbudowany przez Łabędziów, który w XIV w. stał się własnością Ogończyków Kościelskich. Około 1330 r. dwór ten został spalony przez Krzyżaków, a w latach 1350-60 został odbudowany i obwarowany wałem i parkanem. Pod koniec XV w. właścicielami wsi byli Kościelski i Jan Moszczeński. W 1639 r. archidiakon włocławski, ks. Grotkowski pisał: ?wieś Marcina Zakrzewskiego nazwana Kościół albo Kościelna Wieś, w niej kościół murowany p.w. św. Wawrzyńca przez sektę kalwińską, mianowicie przez dziedziców tej wsi jak i ministrów tej sekty znieważony, zgwałcony i przez 55 lat w tem świętokradztwie zostający??. Gdy zmarł przełozony sekty, P. Zakrzewski, współdziedzice wsi powrócili do wiary katolickiej i udali się do biskupa kujawskiego z prośbą o oczyszczenie z błędów kalwińskich i ustanowienie nowego proboszcza. Ten ustanowił proboszczem ks. Wilkostowskiego z parafii Osięciny. Opierała się temu pozostająca w protestantyźmie wdowa Zakrzewska, matka Marcina. W 2. połowie XVII w. wzniesiony został nowy dwór obronny, który przetrwał do przełomu XVIII i XIX w., kiedy to majątek należał do Antoniego Kanigowskiego. Kolejnymi właścicielami wsi byli Zielińscy-Kocent, z których inicjatywy wzniesiony tu został w połowie XIX w. obecny murowany budynek pałacu. Był on jednakże za mały i pod koniec XIX w. do budowli dobudowane zostało piętrowe skrzydło. W 1913 r. majątek nabył Jan Franciszek Mierosławski, krewny gen. Ludwika Mierosławskiego. W 1920 r. pałac został rozbudowany. Areał majątku liczył w tym czasie około 525 ha. Po 2 wojnie światowej majątek został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego. Jego ziemie rozparcelowano a w pałacu utworzono mieszkania. Mieściła się tam też Gromadzka Rada Narodowa, biblioteka i częściowo sale szkolne. Po opuszczeniu pałacu przez użytkowników uległ on ruinie i został prawie całkowicie rozebrany przez miejscową ludność. W ostatnich latach ruina wraz z parkiem znalazła nowych właścicieli, którzy planują odbudowę obiektu.

Opracowanie na podstawie badań terenowych i dostępnych źródeł. Prawa do tekstu zastrzeżone (M.K.)

Opis

Był to pałac klasycystyczny, wybudowany na wzniesieniu, fasadą zwrócony na płd.-zachód. Parterowy budynek zdobił trójkątny fronton i kopuła nad sienią wejściową a jego naroża pozorne wieżyczki. Niegdyś otaczały go fosa i stawy.
Po kolejnych 11 latach (2020) stan ruin bez większych zmian.

Park

Pozostałości parku krajobrazowego z 2. poł. XIX w. o powierzchni około 4,5 ha. Założenie jest dzikie i nie posiada czytelnej kompozycji przestrzennej. Rośnie tu cenny starodrzew a w południowej części parku znajduje się staw.

Inne

Kościół p.w. św. Wawrzyńca, pierw. romański z 2. poł. XII w., rozb. w XIII i XV w., przeb. w 1612 r., gruntownie wyremontowany w 1965 r.
Dzwonnica drewniana z ok. 1854 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011