Zubrzyca Wielka

Stan obecny

Dwór nie istnieje. Rozebrany 1943

Historia

Założenie dworsko-ogrodowe w Zubrzycy Wielkiej powstało u schyłku XV lub na początku XVI wieku (przed 1524 rokiem) w czasie kolonizacji Puszczy Grodzieńskiej. Wskutek kolonizacji powstała wyspa wsi drobnoszlacheckich z osadników mazowieckich i litewskich m.in. Tołczno, Silwiny i Zubrzyce. Prócz Zubrzycy Wielkiej powstała Zubrzyca Mała zamieszkała przez Zubrzyckich. Kolejna informacja w polskich archiwach pojawia się w księgach sadowych z 1696 roku- figuruje tam Jan Roszkowski i jego żona Anna z domu Wiepryńska, dziedzice Zubrzycy. W XVIII wieku Zubrzyca należała do jednej z najwybitniejszych rodzin grodzieńskich – Pacerzyńskich. Traktowali oni Zubrzycę jako siedzibę rodową. W 1740 roku Zubrzyca Wielka należała do Ludwika Pancerzyńskiego, sędziego szyrskiego. W dokumentach z 1766 i 1775roku jako właściciel pojawia się syn Ludwika Karol.
W tym czasie założenie dworskie usytuowane było na zboczu łagodnie opadającym do rzeki zwanej wtedy Studzieniec. Miało kształt trapezu podzielonego na 6 mniej więcej kwadratowych kwater. Trzy skrajne kwatery od północnego wschodu zajmowały 3 stawy. Główną drogę dojazdową poprowadzono po grobli między stawami. Droga ta dalej rozdzielała część gospodarcza od części mieszkalno-ogrodowej mijając po stronie południowo-wschodniej dwór. Skrajną północno-zachodnią kwaterę zajmowały zabudowania gospodarcze.
W 1812 roku jako właściciel pojawia się syn Ludwika – Franciszek. Ale już w 1836 roku właścicielem jest Placyd Jalski u którego pańszczyznę na folwarku odrabia 85 „dusz”. Przed 1863 rokiem kolejnym właścicielem zostaje Lew Cydzik, uczestnik Powstania Styczniowego. Prawdopodobnie za jego rządów majątek został mocno zadłużony. W 1877 majątek wraz z folwarkiem Chmielewszczyzna (ok. 550 ha) kupuje od Cydzika Michał Bohatyrowicz. W 881 roku sprzedaje go Józefowi Janowiczowi dostając do reki tylko część zapłaty – sporo poszło na spłatę zadłużenia majątku. Janowicz sukcesywnie rozprzedawał majątek – najpierw ziemie folwarku Zubrzyca Wielka 17 chłopom, potem w 1889 folwark Chmielewszczyzna (Janowi i Aleksandrowi Prokopczykom). Po tych sprzedażach majątek miał już tylko ok. 200 ha. 7 listopada 1895 roku założenie i 15 dziesięcin ziemi Janowicz sprzedał Antoniemu i Tekli Markowiczom. Majątek wtedy stał się właściwie zagrodą chłopską. Nowi właściciele rozebrali budynki gospodarcze, zlikwidowali młyn i gorzelnię. W ich miejsce powstały warzywniki i pola orne. Spadkobiercy Markowiczów mieszkali tu jeszcze w latach 80 XX wieku. W 1905 roku przekazali gospodarstwo córce zamężnej z Emilianem Surowcem, po którego śmierci w 1943 roku właścicielem został ich syn Aleksander a w1980 jego syn Mirosław Surowicz.
Stary drewniany dwór został rozebrany w latach 1942/43 a na jego miejscu postawiono dom mieszkalny i zabudowania gospodarcze. (Jarosław Bochyński 2024)

Park

Park dworski z 2 poł. XVIII w. o pow. 5 ha.
Informacje pochodzą z książki / Parki i Ogrody Zabytkowe w Polsce - Stan 1991 rok /

Inne

Źródła:
Ewidencja ogrodu w Zubrzycy Wielkiej E. Bończak-Kucharczyk, J. Maroszek, J. Szydłowski
Zdjęcia 1984 Ewa Bończak-Kucharczyk