Trzyrzecze

Stan obecny

Budynek mieszkalny

Historia

Pierwszy dwór w Trzyrzeczu, stanowiącym centrum niewielkich dóbr, wzniesiono prawdopodobnie na przełomie XVI i XVII w. po wydzieleniu tych dóbr z królewskiej ekonomii grodzieńskiej. Na początku XVIII w. Trzyrzecze było własnością „IMP Mańkowskiego” (wzm. w 1715 r.) – był to wówczas maleńki majątek obejmujący zaledwie 5 dymów chłopskich. W 1775 r. Trzyrzecze należało do cześnika grodzieńskiego Dzierżyńskiego i było nazywane folwarkiem. W 1784 r. i w latach następnych majątek nadal należał do Dzierżyńskich, którzy musieli dokonać znacznej rozbudowy swojej siedziby, gdyż w końcu XVIII w. posiadała już klarowny, barokowy układ przestrzenny. W pierwszych dziesięcioleciach XIX w. Trzyrzecze zmieniło właścicieli. W 1838 r. było własnością nieznanego bliżej Łowickiego (do majątku wliczono wówczas 68 poddanych), a później przeszło na własność rodziny Mitarnowskich, którzy przed 1863 r. wznieśli tu w sadzie gorzelnię oraz wybudowali kompleks nowych, kamiennych budynków przy dziedzińcu, a także czworaki na terenie ogrodu warzywnego. Całość kompozycji siedziby dworskiej, wraz z ogrodami i stawami zajmowała wówczas około 6 ha. Za udział w Powstaniu Styczniowym Kazimierza Mitarnowskiego, na mocy ukazu carskiego z 1865 r. piąta część dóbr Trzyrzecze została przymusowo sprzedana Piotrowi Zygmuntowskiemu. Cały majątek obejmował wtedy 142 dziesięciny (157 ha), Sprzedana wówczas część majątku obejmowała 29 dziesięcin (32 ha). W 1866 r. grunty majątku Trzyrzecze obejmowały 136 dziesięcin (151 ha), a jako właściciele majątku wymienieni zostali Mitarnowski i Bułhak. Ze względu na ciężką sytuację finansową majątku nie prowadzono tam, poważniejszych inwestycji, ani w końcu XIX w., ani początku wieku XX. W okresie międzywojennym sytuacja jeszcze się pogorszyła. Właścicielką majątku w 1928 r. była Wanda Bułhak – liczył on wówczas 146 ha, jednak w latach 1929-1939 rozparcelowano prawie połowę gruntów majątku.W 1931 r. rozebrano stary dwór pozostawiając podpiwniczenie. Obok wzniesiono nowy, murowany dom. W 1939 r. zakupiła Trzyrzecze niejaka Rydzewska, a od J. Rydzewskiego majątek ten został w 1944 r. przejęty na cele reformy rolnej. Do tego czasu nastąpiła znaczna dewastacja i tak już zaniedbanej roślinności ogrodu. Po 1944 r. w zabudowaniach gospodarczych umieszczono magazyny Gminnej Spółdzielni w Suchowoli. Kilka lat później siedlisko dworskie rozsprzedano okolicznym rolnikom, którzy na miejscu rozebranych czworaków i stajni oraz na części dawnego ogrodu warzywnego wznieśli nowe zagrody chłopskie. Do lat 80. XX w. z dawnego założenia zachowały się: dziedziniec gospodarczy otoczony trzema zabytkowymi budynkami (dwiema oborami i stodołą) oraz ruinami stajni, dom mieszkalny z 1931 r., wnętrze po dawnym sadzie i fragmenty otaczających je szpalerów, staw przy granicy dawnego sadu, gruzy po gorzelni i część alei dojazdowej, z której wycięto wszystkie drzewa rosnące od strony sadu. Zachował się także posadzony w okresie międzywojennym szpaler wierzb przy drodze prowadzącej z dziedzińca na wschód, do łąk.

Park

Załozenie dworsko ogrodowe w okresie swej największej świetności zajmowało trapezowaty teren, w którego południowej części mieścił się prostokątny dziedziniec otoczony zabudowaniami, do którego od północy prowadziła aleja łącząca dwór z wsią i dzieląca ogrody na dwie części. Na wschód od alei położony był obszerny, otoczony szpalerami drzew ozdobnych sad, który sąsiadował z dworem stojącym przy północnej pierzei dziedzińca. Na zachód od alei leżały ogrody warzywne. Od północy oba ogrody (warzywny i owocowy) zamykały 2 stawy, wykopane po przeciwnych stronach alei dojazdowej. Przez sad i staw biegła od dworu oś widokowa wyprowadzona przez okoliczne pola w stronę gościńca prowadzącego do wsi.
Po IIWŚ dość uboga w tym czasie roślinność obiektu składała się z 19 gatunków drzew i krzewów. Większość drzew rosła w szpalerach przy drogach i przy granicach dawnego sadu, jednak szpalery te składały się z drzew różnych gatunków i w różnym wieku. Świadczyło to zapewne o kilkakrotnym uzupełnianiu nasadzeń szpalerowych, jednak bez zwracania większej uwagi na efekt estetyczny. Wśród drzew starych wyróżniały się 2 osiemnastowieczne jesiony o średnicy pni 130 i 160 cm, rosnące przy wschodniej granicy ogrodu oraz 2 jesiony przy drodze dojazdowej o średnicy pni 70 i 80 cm, pochodzące z nasadzeń dziewiętnastowiecznych. W alei dojazdowej rosła też stara wierzba o średnicy pnia 110 cm. Poza tym przy granicy dawnego sadu i w alei dojazdowej rosły też drzewa sadzone w II połowie XIX w. i w I połowie wieku XX. Można także było spotkać nieliczne, stare i młode drzewa owocowe w południowej części dawnego sadu oraz młode samosiewy i odrosty rosnące przy wschodniej granicy założenia. Mimo skrajnej dewastacji ogrodów, założenie wyraźnie wyróżniało w krajobrazie, gdyż zachowane fragmenty kompozycji ogrodu były dobrze widoczne od północy i wschodu, a od południa zwracały uwagę stare zabudowania skupione wokół dziedzińca. Tylko od zachodu widok na założenie zasłaniały nowe zagrody chłopskie.

Inne

Stanisław Małyszko – Karta zabytku
Dokumentacja Ewidencyjna Parku w Trzyrzeczu
Zdjęcie z 1988 rroku Ewa Bończak- Kucharczyk
Zdjęcie z 1986 roku Stanisław Małyszko
http://www.ogrodowy.minigo.pl – artykuł „Trzyrzecze” Ewa Bończak-Kucharczyk, Józef Maroszek