Brodnica - Wapno - Wapno

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z XIX w.
Do końca XVIII w. wieś stanowiła dobra królewskie, miała 6 dymów i dziedzica Tyszkę. W 1858 r. jako właściciel wymieniany jest Wybicki. W 1885 r. Wapno stanowiło dobra rycerskie (Rittergut) o pow. 199 ha, w tym 151 ha ziem uprawnych, 29 ha łąk i 4 ha lasów. Było tu 5 domów i 11 dymów, zamieszkałych łącznie przez 65 osób, w tym 39 katolików i 26 ewangelików. Majątek specjalizował się w hodowli bydła, a także produkcji mleka i sera szwajcarskiego. Posiadał własną mleczarnię i torfowisko o pow. 40 mórg. Przed 1890 r. dobra wykupiła Komisja Kolonizacyjna z zamiarem parcelacji, do której jednak nie doszło. W 1929 r. właścicielem majątku był Feliks Wünsche. Na 195 ha pow. składało się 113 ha ziem uprawnych, 44 ha łąk i pastwisk, 35 ha lasów i 3 ha nieużytków. Do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 756 marek tzw. "czystego dochodu". Ostatnim właścicielem Wapna był Kajetan Jarzębski (brat Felicji - babci p. Lecha Graduszewskiego), syn Władysława (1853-1934) i Anny. Po kupnie majątku od Wünsche'go (w 1929 r.), Jarzębscy mieszkali w Wapnie wraz z ciotką Agnieszką Żuralską (1843-1938).
Kajetan po I wojnie światowej prowadził gospodarstwo w Lorkach, w pow. nowomiejskim k. Grodziczna, które kupił mu ojciec. Nie ożenił się, lubił za to wesołe życie, grę w karty i przygody. W 1920 r. brał udział w wojnie z Rosją, na którą wyruszył wyposażony przez ojca w konia i ekwipunek. Wstąpił ochotniczo do 18 Pułku Ułanów; walczył w okolicach Kobrynia i Baranowicz. Po zamieszkaniu w Wapnie gospodarował tam do wybuchu 2. wojny światowej. W 1939 r. Niemcy wysiedlili właścicieli, zaś zabudowania folwarku wyburzyli i teren ten stał się częścią poligonu wojskowego. Zapewne już wcześniej tereny wokół folwarku miały związek z ćwiczeniami wojskowymi, albowiem na mapie archiwalnej nieużytki położone na płn.-wschód od folwarku opisane są jako "Exerzier Platz" (plac ćwiczeń). W okresie 2. w. światowej nazwę wsi zniemczono na Wapen.
Po wojnie dobra Jarzębskich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Dawnych właścicieli wysiedlono z Wapna i Krzemieniewa, a Kajetana deportowano w głąb Związku Radzieckiego. Do Polski wrócił w 1947 r. i osiadł na Ziemiach Odzyskanych, w Stawnicy w pow. złotowskim, gdzie został kierownikiem miejscowego PGR-u. Po przejściu na emeryturę, ciężko chory Jarzębski wyjechał do Brodnicy i zamieszkał u swojej siostry, Józefy Malickiej (ur. w 1892 r.). Cierpiał na rozedmę płuc, zmarł 19 marca 1960 r.
Źródła:
Informacje przesłane przez p. Lecha Graduszewskiego;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Książka Adresowa Gosp. Rolnych pow. 50 ha Woj. Pomorskiego, 1929;
J. Krzepela "Rody Ziem Pruskich", 1927;
Analizy przestrzenne i pomiary: Geoportal;
Mapster:
5213 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 2782_Strasburg_1911_300dpi_AMPG.jpg
11822057 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 2782_Strasburg_(Westpr.)_VIII.1944_uniberk_C056966322.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek parterowy, nakryty dwuspadowym dachem naczółkowym, fasadą skierowany na NE. Od str. NW (płn.-zach.) połączony był parterowym łącznikiem z oficyną (przybudówką) usytuowaną poprzecznie do osi dworu. W 9-osiowej fasadzie znajdował się centralnie umieszczony ryzalit, z arkadowym gankiem, nad którym wznosiła się trójkątna wystawka ozdobiona sterczynami. Do wejścia prowadziły szerokie schody ujęte murkami.
Część rezydencjonalna, czyli dwór otoczony parkiem stanowiła 2/3 pow. zespołu dworskiego i zajmowała teren w jego wsch. części (SE). Podwórze gospodarcze znajdowało się od str. płn.-zachodniej (NW). Obecnie układ przestrzenny zespołu jest całkowicie zniekształcony.

Park

Teren dawnego parku obecnie znajduje się na kilku działkach ewidencyjnych. Cały drzewostan widoczny na mapie z 1911 r., łącznie z południową częścią zajmuje obecnie ok. 6 ha pow. Od południa przechodzi w mieszany lasek, a od północy graniczy z dawnym podwórzem gospodarczym. Na pocz. XX w. park rozciągał się dalej na wschód od podwórza i tę jego część stanowiły sady. W tamtym okresie mógł liczyć nawet 12 ha pow. W płd.-wschodniej części posiada niewielki staw. W książce "Parki i ogrody zabytkowe w Polsce" z 1991 r. podana jest pow. 1,25 ha. Prawdopodobnie autorom chodziło o część działki ewidencyjnej nr 040203_2.0008.247/14, która obejmuje fragment parku wraz z podwórzem i zajmuje obszar 3,64 ha.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011