Osiek

Stan obecny

Własność J.S.T.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Wieś znana jest od 1230 r. a pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1303 r. Mniej więcej w tamtym czasie powstała tu parafia i rozpoczęto budowę murowanej świątyni. Wzmianki o kościele pochodzą z 1449 r. Obecny, gotycki kształt uzyskał on na przełomie XIV i XV w. W tamtym czasie był tu także zamek zbudowany przez rodzinę Świnków wywodzącą się ze Świn w Wielkopolsce. W 1654 r. Osiek był rozległą wsią, mającą 3 właścicieli: Jana i Jakuba Dulskich oraz Mikołaja Nałęcza. Od ok. poł. XVIII w. stał się własnością rodziny Sierakowskich h. Ogończyk. W 2. poł. XIX w. na Osiek Wielki składały się: wieś, kolonia, folwark i dobra nad rzeką Rypienicą w powiecie rypińskim. Było tu 45 domów i 429 m-ców i jak piszą autorzy "Słownika Geograficznego..." - "dwór z pięknym parkiem i staranne gospodarstwo folwarczne". Kolonia miała 8 domów i 106 m-ców oraz 197 mórg powierzchni. W 1876 r. na dobra należące do Alfonsa hr. Sierakowskiego (1816-1896) składały się: folwark Osiek; wsie: Osiek, Obórki, Jeziorki, Kamionka, Korczakownia, Dębowo i Kretki Małe. Dominium liczyło 1636 mórg, w tym 959 m. ziem uprawnych, 79 m. łąk, 340 m. pastwisk, 200 m. lasów i 58 m. nieużytków. Cała gmina posiadała 12043 morgi obszaru i 2742 mieszkańców. Była to zarazem miejscowość graniczna pomiędzy zaborem pruskim a Królestwem Polskim. Sierakowski przejął majątek w Osieku po śmierci dziadka - Kajetana Sierakowskiego - w 1841 r. Równolegle posiadał majątek w Waplewie po ojcu, Antonim. Ożenił się z Marią Sołtan, z którą miał 2 dzieci: Antoninę i Adama (1846-1912). Adam zarządzał dobrami w Waplewie gdzie urodził się i zmarł; oficjalnym dziedzicem Osieka był jedynie w okresie 1908-1920. Podobnie jak ojciec był działaczem społecznym i politykiem, współzałożycielem Towarzystwa Naukowego w Toruniu. W Waplewie dzięki niemu tętniło życie towarzyskie. Przewijały się tam znane postacie, m.in. Stanisław Tarnowski i Jan Matejko. Adam ożenił się z Marią Potocką, z którą miał córkę Wandę oraz synów Jana i Stanisława (1881-1939). Stanisław podobnie jak jego przodkowie "po mieczu" był politykiem i działaczem narodowym, m.in. prezesem ZPwN oraz Związku Mniejszości Narodowych w Niemczech. Ożenił się z Heleną ks. Lubomirską, z którą miał siedmioro dzieci: Teresę, Adama, Andrzeja, Różę, Marię, Wandę i Jadwigę. W 1929 r. majątek w Osieku pod jego zarządem liczył 893 ha. Jeszcze przed 1939 r. spłonął pałac Sierakowskich. Hrabia na czas budowy nowego, do celów mieszkalnych zaadoptował spichlerz w którym zamieszkał. Niestety wybuch wojny pokrzyżował plany budowy. Na początku września hrabia wraz z rodziną został aresztowany i osadzony w rypińskim więzieniu. Po wcześniejszych torturach, w październiku 1939 r. Stanisław i Helena Sierakowscy wraz z córką Teresą i jej mężem Tadeuszem Gniazdowskim zostali rozstrzelani. Po wojnie ich dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie majątku utworzone zostało Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo po przemianach 1989/90. Spichlerz, tzw. "pałac" przeznaczono na mieszkania i do czasów obecnych zamieszkuje go 15 rodzin. Pozostałe dzieci Sierakowskich rozjechały się po świecie. Na zjeździe w Waplewie Wielkim w 2010 r. zgromadziło się ok. 40 potomków tej rodziny. Ostatnią żyjącą córką Stanisława i Heleny Sierakowskich jest Izabella, zamężna ze znanym dziennikarzem sportowym Bohdanem Tomaszewskim.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902
Piotr Gałkowski "Genealogia ziemiaństwa ziemi dobrzyńskiej XIX-XX wieku"
Wielka Genealogia Minakowskiego
Książka Adresowa Gospodarstw Rolnych... woj. Pomorskiego, 1929
Strona internetowa Urzędu Gminy w Osieku
Portal WP Kultura: http://kultura.wp.pl/gid,12494489,galeria.html?T[page]=2
Za cenne informacje dziękujemy p. Andrzejowi Maćkiewiczowi!
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Na chwilę obecną nie posiadamy zdjęć ani opisu nieistniejącego dworu. Prawdopodobnie wznosił się w pobliżu podwórza gospodarczego, po jego wschodniej stronie, tuż obok spichlerza zamieszkanego później przez Sierakowskich. Spichlerz wybudowany na planie prostokąta w dłuższej osi N-S, nakryty dwuspadowym dachem. Jest to obiekt zaznaczony na mapce. Układ przestrzenny zespołu dworskiego w swoim ogólnym kształcie jest zachowany. Największym przeobrażeniom uległa zabudowa mieszkalna, której sporo powstało szczególnie w północnej i wschodniej części zespołu.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. ok. 11 ha. Obecnie 0,6 ha. Na podst. analizy map (Geoportal) domyślamy się, że chodzi o działkę ewidencyjną nr 040200_2.0008.368/6 o pow. 0.59 ha, która znajdowała się na północ od dworu. Pomijając współczesny podział katastralny, park rozciągał się dalej na północ, następnie w kierunku wschodnim i południowym, otaczając założenie od północy, wschodu i południa - na planie dużej litery "C". Jego wschodnia część była zarazem częścią obwałowania dawnego grodu, którego płn.-wschodni narożnik stanowi obecnie grodzisko pierścieniowate, tzw. "szaniec". Tę część włączono w granice parku w 2. poł. XIX w. (S.G.K.P....t. 7, str. 628).

Inne

Spichlerz, tzw. "pałac", pocz. XX w.
Zabudowania gospodarcze XIX / XX w.
Wczesnośredniowieczne grodzisko, X - XI w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011