Ustków

Stan obecny

Znajduje się na terenie spółdzielni rolniczej.

Historia

Dwór z XIX w.
Ustków to wieś leżąca 8,5 km na północ od Krotoszyna. Wieś ta nie odegrała większej roli w historii regionu, nie była tez siedzibą żadnego ze znanych rodów szlacheckich. Pod koniec XV w. wieś jeszcze nie istniała, a po raz pierwszy jej nazwa zapisana została w 1513 r. Powstała jako folwark służebny, wchodzący w skład dóbr Benic, wówczas miasta "Bynicza", należącego do znanej rodziny Rozdrażewskich h. Szeliga.
W 1513 r. Hieronim Rozdrażewski zamieniał te dobra na Dąbrowę, Kobierzno i Wróżewy od brata Jana R. Benice przestały być miastem w XVII w., wcześniej w zapiskach występowały jako miasto B. i wieś Benice. Historię rodziny Rozdrażewskich można prześledzić w naszym opisie Rozdrażewa, tu tylko nadmienimy, że Ustkowo wyszło z ich rąk dopiero na pocz. XVIII w., po czym stało się własnością księcia Józefa Potockiego - właściciela Krotoszyna.
Józef Potocki h. Pilawa był kasztelanem krakowskim, wojewodą kijowskim, etc. Był też gorącym zwolennikiem króla Leszczyńskiego. Dziedzic Krotoszyna miał z pierwszej żony (Wiktorii Leszczyńskiej) dwoje dzieci, w tym syna Stanisława (1698-1760). Z drugą żoną (nn) nie posiadał potomstwa. Zmarł 19 maja 1751 r. i pochowany został w kolegiacie w Stanisławowie (ob. Iwano-Frankowsk na Ukrainie). W 1779 r. w warszawie spisano kontrakt sprzedaży dóbr krotoszyńskich, zaś nabywcą został Stanisław Gadomski, podkomorzy sochaczewski. Kwota opiewała na 126 tys. złotych węgierskich. Po Gadomskim dobra nabył Wojciech Ludwik Husarzewski, od którego w 1787 r. dobra krotoszyńskie otrzymał jako donację Karol Wilhelm a Schroetter, syn Fryderyka Wilhelma i Heleny Barbary de Groeben. Warunkiem było, że Husarzewski "zatrzymuje je dożywotnio z wolnością swobodnego sprzedawania". Około 1800 r. Krotoszyn z przyległościami stał się dobrami królewskimi, a w 1819 r. rząd pruski podarował cały klucz księciu Karolowi Aleksandrowi von Thurn und Taxis. Dwór dla dzierżawców wzniesiono najprawdopodobniej w 2. poł. XIX w. W 1872 r. folwark Ustkow znajdował się pod zarządem Friedricha Koeppela.
W 1888 r. wieś wchodziła w skład księstwa krotoszyńskiego. Było tu 12 domów z 94 m-cami wyznania katolickiego. Cześć wiejska miała "swoje" 64 ha ziemi, reszta należała do folwarku. Na terenie dworskim znajdowały się 4 domy ze 149 m-cami. Najbliższą pocztę, parafię i stację kolei żelaznej, m-cy mieli w odległych o 3 km Benicach. Na pocz. XX w. część dworska w Ustkowie stała się domeną królewską i otrzymała nazwę Sassenstein, która to nazwa przestała funkcjonować po 1919 r., a ponownie pojawiła się w okresie 1939-45.
W 1913 r. wraz z folwarkiem Mathildenhof dobra miały 412 ha, w tym 374 ha ziemi uprawnej, a do podatku gruntowego wykazywano 6004 marki tzw. "czystego dochodu". Zarządcą dóbr był wówczas oberleutnant Conrad Koeppel. Do 1926 r. w majątku nie zaszły większe zmiany. Oficjalnym właścicielem był Albert Maria Lamoral Fürst von Thurn und Taxis z Regensburga, zaś dobra znajdowały się pod tymczasową administracją skarbu państwa. Folwark pod zarządem Konrada Koeppela miał 393,36 ha obszaru, w tym 300,36 ha ziemi uprawnej, 15 ha łąk i pastwisk, 70,7 ha lasów i 7,3 ha wody. "Czysty dochód gruntowy" szacowano na 1909 talarów, czyli 5727 marek. Po 1927 r. oficjalnym właścicielem został wprawdzie skarb państwa, lecz jako administratora pozostawiono Koeppela, którego rodzina - jakby nie patrzeć - siedziała tu już od dobrych 60 lat. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. Na bazie dawnego folwarku powstało gospodarstwo, którego obecnym właścicielem jest Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna. W okresie powojennym dwór został przebudowany.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11825286 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4270_(2419)_Bosatschin_nnv8xdv_BN_Sygn.ZZK_S-4_136_A.jpg
6804 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4270_Bozacin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny, obecnie raczej bezstylowy. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dł. osi N-S, fasadą skierowany na zachód, podpiwniczony, parterowy i nakryty dachem czterospadowym. W fasadzie centralnie umieszczony, lekko stopniowany ryzalit z wejściem głównym. Po bokach ryzalitu niższe aneksy nakryte skośnymi daszkami krytymi dachówką. Do wejścia prowadzą zwężające się ku górze schody, ujęte stopniowanymi murkami.
W połaciach dachu od str. płn. i południowej znajdują się dodatkowe facjatki, a we wsch. i zachodniej - po dwie lukarny doświetlające poddasze. Wyjście ogrodowe od str. wschodniej znajduje się w niesymetrycznie umieszczonym ryzalicie.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest bardzo dobrze zachowany. Dotyczy to zarówno zabudowy gospodarczej, jak i lokalnych dróg.

Park

Pozostałości parku o pow. 0,65 ha, na zach. części dz. ewid. nr ..3.42/18, rozciągającej się w kier. W-E. Wschodnią połowę parku wykarczowano i teraz są to nieużytki albo łąka. Przed 1945 r. park wraz z sadem (na dz. ewid. nr ...4.121/2) miał 2,24 ha obszaru.

Inne

Zabudowania gospodarcze, 2. poł./ k. XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011