Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Duszna Górka
Boczne wejście do dworu 2017, zdjęcie Iwo Kaleta
Miniatura Duszna GórkaMiniatura Duszna Górka

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Iwo KaletaMarek Kujawa

Duszna Górka

Karlstein

Województwo:wielkopolskie
Powiat:krotoszyński
Gmina:Krotoszyn
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Dwór jest zamieszkały

Historia

Dwór z XIX w.
Duszna Górka to wieś leżąca 10 km na wschód od Krotoszyna. W dawnych wiekach nie istniała, a jej tereny rozciągały się gdzieś pomiędzy Orpiszewem a Świnkowem. Pierwszym znanym nam posiadaczem tych ziem był Jakub z Małej Sobótki (Sobocki), który na Orpiszewie, Świnkowie i Ryczkowicach zapisywał w 1462 r. po 60 grzywien posagu i wiana swej żonie Dorocie. Wtedy jeszcze D.G. nie istniała, gdyż pierwszą zapiskę w której pada ta nazwa, znajdujemy dopiero w 1541 r. Możemy za to domyślać się genezy nazwy, gdyż kolejny dziedzic Orpiszewa, etc... - Stanisław Sobocki - nazywany był "Duszka". Wraz z braćmi Janem i Wojciechem byli oni synami wspomnianego Jakuba. Wszystkie zapiski z okresu do 1541 r. zawierają nazwy wszystkich ówczesnych okolicznych posiadłości, oprócz D.G., która pojawia się właśnie dopiero po czasach rządów Stanisława "Duszki". Jego żoną była Dorota Raszkowska, a po śmierci dziedzica, jeszcze przez wiele lat jest ona wzmiankowana właśnie jako żona Duszki. Gdy w 1. połowie XVI w. wśród pól pomiędzy Orpiszewem a Świnkowem powstał folwark, zapewne nazwano go Duszka górką, co z biegiem czasu przybrało formę Dusznej Górki.
W 1508 r. wdowa pozywała Andrzeja Chwalczewskiego i Macieja z Nowego Miasta, o wygnanie z jej "oprawy" na wsiach: Sobótce, Skrzebowie, Lewkowie i Orpiszewie. Pomagał jej "prokurator", ksiądz Piotr Racławicki. W kolejnej zapisce z 1519 r. jako dobra Chwalczewskiego podano także Świnkowo. Wszystkie te wsie wraz z Jankowem tworzyły niewielki klucz majątkowy, który w 1541 r. stał się w połowie własnością Jana i Stanisława Rozdrażewskich z Nowego Miasta. W połowie, ponieważ druga część należała ciągle do potomków Chwalczewskiego: Piotra, podkomorzego kaliskiego; Jerzego i Jakuba. W 2. poł. XVI w. druga połowa dóbr należała do Piotra Zborowskiego, który w 1579 r. sprzedał je Janowi Rozdrażewskiemu. Z kolei Piotr Chwalczewski w 1582 r. swoją połowę sprzedał Janowi Szołdrskiemu h. Łodzia. Trzy lata później Szołdrski sprzedał Orpiszów, Świnków, osadę Janków, Janów, Roszki, Ryczkowice i pustki Zapole - Stefanowi Bielawskiemu. Nazwa D.G. w zapisce nie pada, ale domyślamy się, że znajduje się ona ciągle na swoim miejscu, czyli pomiędzy Orpiszowem a Świnkowem. Taka sytuacja będzie już aż do III rozbioru Polski. Nazwa opisywanej wsi (osady, folwarku?) pojawia się w "Regestach" jeszcze raz, góra dwa i to w zniekształconej postaci "Dusna Górka".
Tak więc wracając do losów tych ziem, już niedługo później wioski leżące na wschód od Krotoszyna wróciły w ręce Jana Rozdrażewskiego, który w międzyczasie stał się kasztelanem poznańskim, a także posiadaczem Krotoszyna. Tak więc 1598 rok to pierwsza data, przy której opisywana wieś znalazła się pośród dóbr krotoszyńskich. W tymże roku Rozdrażewski zapisał na tych dobrach 20 tys. złp. wiana dla swej żony - Katarzyny Potulickiej h. Grzymała. Zaledwie trzy lata później zacny kasztelan opuścił ziemski padół. zaś wdowa wydzierżawiła dobra - pochodzącemu z woj. płockiego Andrzejowi Borzewskiemu. W 1621 r. spadkobiercy kasztelana sprzedali Orpiszewo, Świnkowo i połowę Jankowa, Janowi Kostce ze Sztemberka, staroście lipińskiemu. W poł. XVII w. wsi te wróciły w ręce Rozdrażewskiego, Jakuba, zapewne syna Jana R. W okresie szwedzkiego "potopu", klucz Orpiszewo - Świnkowo - Jankowo przeszedł w ręce Wojciecha Jaruchowskiego, który w 1657 r. wydzierżawił dobra swojej żonie Katarzynie Dobrosielskiej. Po jakimś czasie znowu wróciły one w ręce Rozdrażewskich i pozostawały w nich do 2. poł. XVIII w. W 1775 r. opiekun Teresy R. - Wacław Wyssogota-Zakrzewski h. Wyskota, w jej imieniu sprzedawał klucz krotoszyński Kazimierzowi Raczyńskiemu h. Nałęcz, pisarzowi królewskiemu, staroście czerwonogrodzkiemu, etc.... Czy do transakcji doszło nie wiemy, bo zaledwie cztery lata później opisany jest kolejny kontrakt - pomiędzy Józefem Potockim, krajczym koronnym, a Stanisławem Gadomskim (w osobie jego plenipotenta - Antoniego Gepperta), spisany w Warszawie, gdzie podano kwotę sprzedaży - 126 tys. złotych węgierskich.
W 1780 r. pełnomocnik jedynej prawowitej dziedziczki Krotoszyna, wspomniany Zakrzewski, postanowił uporządkować sprawy swojej podopiecznej. Zawarł umowę dotyczącą "zlikwidowania całej fortuny i regulacji długów." Zapisano w niej, że Krotoszyn, Lutogniew, etc... nabywa aktem kupna-sprzedaży Kaźmierz Raczyński, który jednocześnie przejmuje wszystkie długi ciążące na tych dobrach po Jakubie (ojcu Teresy R.) i Janie R-kich i Filipinie de Heyster..., a tym samym zwalnia z wszelkich długów Teresę R. W zapisce wymieniona jest miejscowość Duszyn, która w całych "Regestach" prof. Dworzaczka występuje ten jeden, jedyny raz, czyli domyślamy się, że jest to nasza Duszna Górka.
Po III rozbiorze Polski wieś nadal wchodziła w skład klucza dóbr w Krotoszynie, który po nabyciu przez książąt Thurn ond Taxis z Regensburga nazywany był "księstwem krotoszyńskim". Opisywany folwark otrzymał nazwę Carlstein i w 1872 r. znajdował się pod zarządem Emila Heintze, prawdopodobnie dla którego wzniesiony został opisywany dwór. Pod koniec XIX w. wieś nazywała się Karlstein, miała 3 domy i 91 m-ców, i ciągle wchodziła w skład ogromnych dóbr, których właścicielem był wówczas Albert Maria Lamoral Fürst von Thurn und Taxis. W 1913 r. dobra rycerskie Karlstein zarządzane przez Paula Kieke miały 332 ha, zaś wykazywany czysty dochód gruntowy wynosił 2991 marek. Po wyzwoleniu Polski dobra oficjalnie były własnością książąt T&T, lecz znajdowały się pod tymczasowym zarządem skarbu państwa. Dzierżawcą Dusznejgórki (Ks.A.G.R. ....z 1926) był Paweł Rossow. Do folwarku należało 331,87 ha, w tym 303 ha ziemi uprawnej i wykazywał on do podatku gruntowego 996 talarów "czystego dochodu". W 1939 r. dobra przeszły w ręce niemieckie, a podczas reformy administracyjnej w 1943 r., wsi pozostawiono dawną niemiecką nazwę, czyli Karlstein. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
17121 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte, ark. poj. /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_375_Krotoschin_ca1893_DRMC5820375.jpg
11813604 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4271_Rozdrazewo_X.1944_APP_Sygn._M.top.25-288.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta w dł. osi W-E, fasadą skierowany na płd, parterowy i nakryty dachem dwuspadowym mieszczącym niskie poddasze w stylu mezzanina, z centralnie umieszczonym drewnianym gankiem. Od str. wschodniej znajduje się dodatkowe wejście i zejście do piwnic.

Park

Pozostałości niewielkiego parku z k. XIX w. zajmują dz. ewid. nr ...74/1 o pow. 1,167 ha. Przy wejściu do dworu zachowały się stare kasztanowce o wymiarach pomnikowych.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.