Brzoza

Stan obecny

Prawdopodobnie własność J.S.T. Mieszkania

Historia

Dwór z przeł. XIX / XX w. (z ok.1900 r.)
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1455 r. i dotyczy przekazania przez biskupa Andrzeja z Bnina dziesięciny z Brzozy, kapitule poznańskiej. Folwark który powstał na terenach wsi wchodził w skład dóbr krotoszyńskiego zamku. Niestety liczne zapiski o Brzozie dotyczą miejscowości o tej samej nazwie k. Niepruszewa w dawnym pow. szamotulskim. Tereny wsi w XVI w. należały do Hieronima Rozdrażewskiego, kasztelana rogozińskiego, który w 1534 r. zapisał na swych dobrach 18 grzywien czynszu rocznie dla kapituły gnieźnieńskiej. Później tereny te miały wielu właścicieli, m.in. Józefa Potockiego oraz Stanisława i Wojciecha Opalińskich w XVIII w. Pod zaborami i po okresie napoleońskim wieś znalazła się w powiecie krotoszyńskim i rejencji poznańskiej. Stała się częścią majętności Teresin należącej do księcia Thurn und Taxis. W 1885 r. we wsi Brzuza znajdowało się 13 domów z 89 m-cami, w tym 81 katolików i 8 ewangelików. Wieś posiadała także kolonię o nazwie Henrykowo. Niestety nie znamy nazwisk ówczesnych właścicieli i budowniczych dworu, wzniesionego ok. 1900 r. Folwark wchodził w skład dóbr krotoszyńskich aż do 2. wojny światowej. W 1926 r. jego dzierżawcą był dr Grund. Folwark posiadał 300,36 ha, na co składało się 265,36 ha ziem uprawnych, 15 ha łąk i pastwisk oraz 20 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 1234 talary. Drugi, mniejszy majątek we wsi posiadał dr Marian Gładysz (a może przejął gospodarstwo po Grundzie?). Po wojnie całość dóbr zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie byłego folwarku przez pewien czas znajdowała się Spółdzielnia Produkcyjna.
Źródła:
Plan Odnowy Miejscowości Brzoza na lata 2012-2019 (zdjęcie archiwalne);
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Geoportal, Mapster:
http://www.amzpbig.com/maps/4270_Bozacin_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi NW-SE, fasadą skierowany na NE. Wybudowany na wysokiej kamiennej podmurówce, podpiwniczony, parterowy i nakryty dwuspadowym dachem krytym dachówką. Z lewej strony fasady (od strony SE) niewielka dobudówka dźwigająca balkon. Wejście na osi, poprzedzone czterokolumnowym portykiem i wysokimi schodami ujętymi uskokowymi murkami.
Nie licząc minimalnych zmian wyglądu i przeznaczenia budynków, układ przestrzenny zespołu dworskiego w Brzozie jest w znacznej mierze zachowany.

Park

Park z k. XIX w. Zasadniczo można przyjąć, że park znajduje się w swoich historycznych granicach i pokrywa się z dz. ew. nr ...102/4 o pow. 0.6706 ha. Pierwotnie rozciągał się odrobinę dalej na północ, aż do lokalnej drogi gruntowej i jego faktyczna pow. wynosi ok. 0,85 ha. (Geoportal, 13.04.2017 r.) W kierunku NW od dworu znajdują się dwa stawy: jeden na terenie parku, drugi tuż przy jego zachodniej granicy.

Inne

Czworak, k. XIX w.
Zabudowania gospodarcze, XIX / XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011