Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Iwo KaletaMarek Kujawa

Gościejew

Gosciejewo, Goschiejewo (1907-19)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:krotoszyński
Gmina:Koźmin Wielkopolski
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Relikty modrzewiowego dworu (fundamenty).

Historia

Dwór z XIX w.
Gościejew to wieś leżąca nad rzeczką Orlą, w odległości 9 km na płd. zachód od Koźmina Wielkopolskiego. Znana była już w połowie XIV w., a jej pierwszym właścicielem był Maciek Borkowicz, wojewoda poznański. Pierwsza wzmianka o G. pochodzi z dok. Borkowicza z dnia 16 maja 1350 r., w którym zamienia on obywatelom dotychczasowe daniny, na roczny czynsz dziesięciu grzywien. Jednym ze świadków przy spisywaniu dokumentu był Chwalimir z Gościejewa. Kolejnym właścicielem wsi był brat Maćka - Bartosz Wizenborg z Odolanowa, kasztelan nakielski i wojewoda poznański (1387-1393). Po śmierci Bartosza dobra otrzymali (w 1392) jego synowie: Bartosz i Janusz. Janusz ożeniony był ze Stanisławą Sokołowską, która w 1408 r. nabyła dobra koźmińskie dla syna - także Bartosza. Ten w 1419 r. dokonał zamiany z Mościcem Przedpełkiem h. Łodzia, za jego Pawłowice i Oporowo, plus dopłatę w gotówce.
Ksiądz Łukomski przezwał Przedpełka "Przetpełkiem", my jednak będziemy posługiwać się współcześnie przyjętą formą tego imienia. Tak więc ów Przedpełk, syn Mościca, pisał się ze Stęszewa, stąd też często nazywany jest Stęszewskim, Przedpełkowicem albo Przedpełkiem Mościcem. W 1438 r. zawarł on ugodę z Maciejem z Jarocina (bratem swojej macochy), od którego kupił kilka wsi w pow. pyzdrskim. W poł. XV w. część wsi należała do Iwana z Goliny, a w 1462 r. kupił ją wyderkafem Wawrzyniec Kemblan. Od tego czasu Gościejew pozostał w rękach Kemblanów, a w 1476 r. Wawrzyniec sprzedał połowę G. za 350 zł. Dorocie, zdaje się Wziąchowskiej. Z kolei Dorota sprzedała część G. na wyderkaf - Maciejowi Sośnickiemu. Druga połowa wsi należała w tym czasie do Pierzchleńskiego, który na częściach G. i Kromolic zapisywał 5 i pół grzywny czynszu rocznego, swemu bratu - księdzu Marcinowi z Pierzchna. W tym miejscu wypada dodać, że rodzimi mieszkańcy wsi nazywali siebie Gościejewskimi. Przykładowo, w 1494 r. dziedzicem na Kromolicach był Wojciech Gościejewski.
Wspomniany wcześniej Sośnicki pisał się z Sośnic w pow. pyzdrskim, ale posiadał już wtedy kilka wsi na Kujawach, w tym Rucewo, Pęchowo i Krążkowo. Na połowie Gościejewa w 1485 r. zapisywał 300 grzywien posagu żonie Zofii. Tak więc na pocz. XVI w. wieś podzielona była zasadniczo co najmniej na trzy części: lokalsów - Gościejewskich, Sośnickich oraz Kemblanów. Po Macieju część Sośnickich odziedziczyli jego synowie: Mikołaj i Bartłomiej.
W latach 1520-30 wieś została wykupiona przez Łukasza I Górkę, po którym odziedziczył koźmińskie dobra Andrzej Górka (ok. 1540 r.). Górkowie nabyli także część Kromolic i Mokronosa. Tym sposobem losy tych wsi stały się wspólne z losami Koźmina. Po Górkach należały do Czarnkowskich, a następnie do Katarzyny Potulickiej. Ta po śmierci Rozdrażewskiego wyszła (ok. 1604) za Ludwika Weyhera, podkomorzego Chełmińskiego, i wniosła mu oprócz klucza koźmińskiego, Gościejewo, Mokronos i Krotoszyn, łącząc na krótki okres dwa wielkie majątki (koźmiński i krotoszyński) w jednym ręku. Ludwik Wejher przeżył swoją małżonkę o kilka lat. Po jego śmierci dobra odziedziczyli bracia: Jan, Dymitr i Melchior. W 1617 przeprowadzili działy, na skutek których Gościejew i inne wsie dostał Dymitr Wejher. W 1618 r. Wejher oddał je w zastaw Stanisławowi Niemojewskiemu h. Szeliga, kasztelanowi elbląskiemu, a później (1622) Stanisław Przyjemski h. Rawicz oddał Gościejew w zastaw Mikołajowi Dokowskiemu, za 5500 złotych. Po odebraniu wsi, prawie do końca XVII w. należała ona do Przyjemskich h. Rawicz. Od ok. 1680 r. jej dziedzicem był Aleksander Przyjemski, chorąży kaliski, następnie ks. Mikołaj Święcicki (1686) i od ok. 1694 r. Franciszek Gałecki, kasztelan kaliski, starosta bydgoski, etc. Wieś jednak nie pozostała w dobrach Gałeckiego, zaś jej dziedzicem na pocz. XVIII w. był Kazimierz Domiechowski h. Prawdzic, syn Stefana. Jakieś sumy miała zapisane na dobrach jego siostra - Katarzyna Domiechowska, której w 1714 r. wypłacał on 30 tys. złp. Kazimierz z Anną Mierzewską mieli dwoje dzieci: Józefa (ur. ok. 1730) i Ludwikę. Domiechowscy w 1. poł. XVIII w. wybudowali w Gościejewie pierwotny dwór, wielokrotnie wzmiankowany w zapiskach dot. zarządców i dzierżawców dóbr.
Józef D. ożenił się ok. 1750 r. z Marianną Umińską i mieli dzieci: Franciszka (1760-1931) i Justynę (ur. 1766). Ludwika wyszła za Franciszka Ponińskiego h. Łodzia i miała z nim syna Andrzeja, późniejszego starostę kopanieckiego. W 1760 r. ciż matka wraz z synem sprzedali wieś oraz staw Brzeźniak - Konstantynowi Kwileckiemu, staroście mosińskiemu, synowi Łukasza i Eleonory Marszewskiej. Kwilecki już po roku sprzedał te dobra Ludwikowi i Karolowi Chłapowskim, synom Michała. Ludwik był wówczas pułkownikiem wojsk królewskich, a Karol podkomorzym królewskim. Oficjalnym dziedzicem został Karol, którego żoną była Krystyna Zbijewska h. Rola. Dziedziczka zmarła 17 listopada 1771 r. Pochowano ją u Bernardynów w Kobylinie.
Zbijewscy mieli córki: Annę i Mariannę oraz synów: Michała, Ludwika i Macieja. Anna wyszła za Siemiątkowskiego, a Marianna w 1782 r. za Wiktora Kowalskiego. Ten został oficjalnym opiekunem braci po śmierci ich matki, a wkrótce i ojca. Pełnoletniość osiągnęli w 1790 r., kiedy to postanowili przeprowadzić podział majątku. Sprawa była uproszczona, bo wuj - Ludwik - nie pozostawił potomstwa. Spore były natomiast dobra do podziału, czyli Czerwona Wieś z przyległościami, Gościejew oraz Goździchowo i Puszczykowo z Olędrami i przyległościami, leżącymi w pow. kościańskim. Gościejewo dostał Ludwik, który ożenił się z Teklą Sokolnicką h. Nowina. Ok. 1810 r. dobra odziedziczył ich syn Łukasz, który ożenił się z Józefą Rudnicką. Zapewne siostrą Łukasza była Józefa Sokolnicka, która wyszła za Józefa Ożegalskiego, nazywanego juz ok. 1820 r. dziedzicem Gościejewa. Prawdopodobnie to oni wybudowali wówczas we wsi kolejny dwór.
Ożegalski zmarł w wigilię Bożego Narodzenia, dnia 24 grudnia 1822 r., pochowany został 28-go na cmentarzu w Mokronosie. Józefa Ożegalska była dziedziczką wsi aż do swojej śmierci, dnia 15 kwietnia 1848 r. Jej syn Franciszek miał wtedy 48 lat, a córka Emilia (z męża Chłapowska) 26 lat. Franciszek Ożegalski ożenił się z Józefą Suchorzewską h. Zaremba. W Gościejewie urodzili się ich synowie: Władysław Adam (1854) i Kazimierz Walenty (1856). W 1872 r. dziedzicem wsi był już Józef Chełmicki, a dobra w G. miały 1817 mórg i 1803 talary "czystego dochodu gruntowego".
W 1885 r. "Gościejewo" stanowiło wieś, gminę oraz dominium w pow. krotoszyńskim. W skład gminy wchodziła wieś Paniwola. Łącznie było tu 29 domów i 187 m-ców wyznania katolickiego; 36 analfabetów. Na terenie domenalnym znajdowało się 13 domów ze 183 m-cami, również wyznania katolickiego, w tym 53 analfabetów. Dobra Chełmickich miały wówczas 1872 morgi obszaru. W 1886 r. Zofia Chełmicka wyszła za Emila Węgierskiego, zaś Napoleon Chełmicki rok później ożenił się z pochodzącą z Łąkocina Marią Znaniecką h. Krzywda.
Na pocz. XX w. dobra zostały częściowo rozparcelowane, zaś resztówce pozostawiono 185 ha gruntów. W 1913 r. czysty dochód podawany do podatku gruntowego wynosił 2100 marek. Właścicielem gospodarstwa był Józef Kuliński. Po wyzwoleniu Polski Gościejew stanowił gminę wiejską wraz z Józefowem i Paniwolą. Józef Kuliński i jego syn Franciszek znaleźli się w zestawieniu wydanych kart łowieckich z 10 września 1921 r. Księga adresowa z 1926 r. nie odnotowała Gościejewa, ale za to wieś pojawia się w KA... z 1930 r., z obszarem 152 ha. Tak więc Kulińscy siedzieli tu zapewne aż do wybuchu 2. wojny światowej.
W 1930 r. Gościejew leżał w pow. koźmińskim i miał 463 m-ców. Był tu m. innymi kołodziej J. Talaga, kowal S. Preiss, krawiec K. Szych i szewcy: St. Kołacki i A. Strzelec. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Gostlchau, aczkolwiek część jednej z literek na mapie arch. starła się i równie dobrze może to być "Gosllchau". Po wojnie dawny folwark stał się elementem krajobrazu typowej wsi rolniczej. Jeżeli obszar gosp. do 1945 r. nie zmienił się, to w ramach reformy rolnej, jako większe od 100 ha, zostało ono rozparcelowane. Dwór popadł w ruinę i został rozebrany, najpewniej w latach 70./80., gdyż na mapie sat. Geoportalu widać jeszcze jego nie zburzone skrzydło zachodnie. Na nieco nowszej mapie Google tego fragmentu już nie widać, widać za to postępującą degradację parkowych wnętrz, zamienianych na poletka uprawne; link:
https://www.google.com/maps/place/Go%C5%9Bciejew/@51.7867636,17.3623166,239m/data=!3m1!1e3!4m5!3m4!1s0x47053f0862fe1e93:0x4d277bafd7888e0a!8m2!3d51.789417!4d17.355333
Źródła:
X. Stanisław Łukomski "Koźmin Wielki i Nowy. Monografia historyczna." Poznań, 1914;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Orędownik Powiatu Koźmińskiego, nr 73, sobota dnia 10-go września 1921 r.;
Geoportal;
Mapster:
11825286 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4270_(2419)_Bosatschin_nnv8xdv_BN_Sygn.ZZK_S-4_136_A.jpg
11813602 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4270_Bozacin_X.1944_APP_Sygn._M.top.25-1210-1.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wznosił się pośrodku północnej części parku i fasadą skierowany był na północ, z niewielkim odchyleniem wschodnim. Wschodzącego słońca w nim jednak nie widziano, bo zasłaniała je wznosząca się nieco na NE oficyna dworska. Zdaje się, że oficyna jeszcze tam stoi...
Dalej na północ rozciągało się podwórze gospodarcze. Obecnie jego układ przestrzenny jest całkowicie zniekształcony.

Park

Park dworski z 1. poł. XIX w. o pow. ok. 1,9 ha. Wielkość ta dotyczy fizycznych pozostałości parku i nie ma związku ze współcz. podziałem geodezyjnym, czy stanem własności. Pozostałości te występują na dz. nr ...231/3 oraz 231/7. Na działce leżącej na południe od w. wym., nr ...5.255 znajdował się niegdyś sad owocowy. Łącznie park przed 1913 r. zajmował obszar 6 ha. Ciekawostką w parku jest rosnący tu dąb szypułkowy o wymiarach pomnikowych. Po stawach zachowały się jedynie zarośnięte samosiewami wgłębienia.

Inne

Szczątkowo zachowane zabudowania folwarczne.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.