Pawłowice

Stan obecny

Własność: Rolplon sp. z o.o.

Historia

Dwór z XIX w.
W 1. poł. XV w. Pawłowice wraz z Grzymisławicami należały do Wojciecha Kota piszącego się z Dębna. Po tymże Kocie odziedziczył syn Jan, który w 1477 r. sprzedał wieś ciotce Katarzynie Zieleńskiej – dziedziczce - za 420 grzywien. Transakcję zawierano w obecności Janusza Latalskiego, Piotra Opalenickiego i księdza Jakuba, dziekana z Gniezna, co świadczyłoby, że Pawłowice stanowiły w tamtych czasach znaczne dobra. Po Zieleńskiej odziedziczyła siostrzenica, Zofia Anna Kot z Dębna h. Doliwa, zamężna za Ambrożego Pampowskiego, kasztelana rozpirskiego. W skład ich dóbr w tamtym czasie wchodziły: „Dambno, Ostrow, Lgowo, Biezdziadowo, Doskowo, Goszorowo, Szczedrzejewo, i bliższ. w Pawłowicach”. W 1489 r. Zofia dała Pawłowice mężowi, a w 1491 r. była dodatkowo posiadaczką Kłęki, którą dostała w zastawie. Miała z Ambrożym pięcioro dzieci: Jana – późniejszego kasztelana i starostę kruszwickiego, starostę śremskiego; Annę zamężną za Mikołaja Kretkowskiego h. Dołęga i Zofię zamężną za Jana Oporowskiego h. Sulima, kasztelana kruszwickiego. Ponadto były dwie mniej znane siostry: Małgorzata i Barbara oraz kilka sióstr przyrodnich z kolejnej matki – Anny Grodzieckiej. Jan Pampowski (1489-1522) ożeniony był z Anną Brudzewską, zaś dobra po nich odziedziczył (spośród 5 dzieci) syn Wojciech (1510-1554), ożeniony z Jadwigą Opalińską z Bnina h. Łodzia. W 1561 r. z dziedzicem procesował się Maciej Zelądkowski (Zielątkowski?). Z Opalińską mieli dwoje dzieci: Jana i Barbarę (1550-1594), która wyszła za Jana Górkę – Roszkowskiego z Roszkowa h. Łodzia. Tym sposobem Pawłowice przeszły w wianie na Roszkowskiego. Miał on z Barbarą synów Jana i Andrzeja, zaś z drugiej żony – Anny Rydzyńskiej h. Wierzbna - jeszcze córkę Jadwigę. W 1599 r. dobra Andrzeja z Górki Roszkowskiego zawierały: Dębno, Ostrowo, Biezdziadowo, Chrzan, Lgów, Pawłowice, Szczodrzejew, Gasiorów oraz pustki Daszkowo i Dąbrowo. Transakcje pomiędzy braćmi pomińmy jako nieistotne, ciekawostką może być jedynie, że w 1600 r. puścili dobra na wyderkaf Janowi Rozdrażewskiemu – dziedzicowi Margonina. W 1605 r. na w.w. dobrach i Żerkowie Jan zapisywał 15 tys. złp. posagu żonie, Katarzynie Zarembie z Kalinowy, wdowie po Stanisławie Rusockim. W całych swych dobrach Roszkowscy mieli co najmniej 10 młynów wodnych: 3 w Żerkowie, w Szczedrzejewie, Lissowie, Dębnie i 4 w Biezdziadowie. Po śmierci Zarembianki, Jan ożenił się z Anną Borek-Gostyńską h. Gryzina, z którą mieli córkę Jadwigę zamężną za Wierzchleyskiego. Andrzej R. ożeniony był z Anną Szłomowską, z którą mieli córkę Barbarę zamężną za Ostroroga, podczaszego koronnego. Andrzej Roszkowski po śmierci pierwszej żony ożenił się z Anną Rydzyńską z Rydzyny h. Wierzbna, z którą prawdopodobnie nie posiadał potomstwa. Bracia mieli też siostrę – Jadwigę – zamężną za Stanisława Borka-Gostyńskiego, z którego to związku pochodziło 5 synów: Andrzej, Maciej, Piotr, Stanisław i Mikołaj. Pawłowice wraz z całym kluczem dóbr ok. 1618 r. stały się własnością Ostrorogów. Ciż w 1638 r. sprzedali dobra wyderkafem, Hieronimowi Radomickiemu h. Kotwicz, staroście wschowskiemu. Radomicki za cały klucz żerkowski z Dębnem, etc..., zapłacił kwotę 295 tys. złp. Dzierżawcą Pawłowic w tamtym okresie był Sebastian Poradowski. Synami Hieronima R. i Zofii Ujejskiej byli: Jan, zmarły 11 lipca 1684 r. i pochowany w Żerkowie oraz Kazimierz Władysław, kasztelan kaliski, starosta mosiński. Kazimierz ok. 1645 r. zaślubił Zofię Ossowską, z którą mieli sześcioro dzieci. W 1671 r. starosta ożenił się ponownie, z Zofią Bukowiecką h. Drogosław, z którą miał syna Władysława i córkę Mariannę. Synowie starosty spotkali się w 1690 r., aby zawrzeć kontrakt odnośnie podziału dóbr. Chcieli, aby majętność żerkowska pozostała w całości. Jednak dopiero w 1694 r. ostatecznie sprzedano Żerków z Żółkowem, Dębnem, Pawłowicami i in., Maciejowi Radomickiemu, za kwotę 73750 złp. Dziedzic był wojewodą inowrocławskim, starostą generalnym Wielkopolski, etc... Z pierwszej n.n. żony pochodziła córka Marianna, z drugiej - Ludwiki Zaleskiej – córka Katarzyna (1681-1750). W pobliskim Żółkowie w 1700 r. dziedzic wystawił piękny pałac, a na złość sąsiadom na bramie umieścił napis „tak się Maćkowi podobało”. Pałac ten niestety spłonął i nie został odbudowany. W 1706 r. Katarzyna R. wyszła za Jerzego Felicjana Sapiehę h. Lis (1680-1750) z którym miała córkę Mariannę (1708-1794).
W XVIII w. wieś należała do Radomickich, zaś jej tenutariuszem (dzierżawcą) był Jan Godlewski. W okresie do 1720 r. wybudowano we wsi dwór, w którym dnia 23 czerwca 1722 r. Jan Kretkowski h. Dołęga zaślubił Annę z Gorzyckich Mielżyńską h. Nowina. W poł. XVIII w. w dworze mieszkali kolejni dzierżawcy – Jan i Aniela Radolińscy h. Leszczyc. W 1782 r. Marianna Sapieha dała swe rozległe dobra córce Ludwice, zamężnej najpierw za Ksawerego Sokolnickiego h. Nowina, następnie za Makarego Stefana Melchiora Ostroroga-Gorzeńskiego h. Nałęcz, szambelana na dworze królewskim. Drugą żoną dziedzica została ok. 1790 r. Anna Ośmiałowska. Miał z nią córkę Laurę i syna Kazimierza.
Po III rozbiorze Polski i okresie Księstwa Warszawskiego Pawłowice nadal należały do dóbr w Żółkowie i wraz z nim przeszły w ręce niemieckie. W 1885 r. wieś stanowiła dominium i okręg dominalny w pow. wrzesińskim. Właścicielem dóbr królewskich Żółków (w zapiskach także „Żułków”) był osobiście cesarz niemiecki. We wsi znajdowało się 7 domów i 127 m-ców. W skład okręgu wchodził ponadto folwark Laski. Na terenie okręgu znajdowało się 8 domów ze 140 m-cami. Po wyzwoleniu Polski niemieccy właściciele opuścili majątek, który stał się własnością młodego państwa polskiego. W 1926 r. Pawłowice wchodziły w skład obszaru dworskiego Żółków i liczyły 439 ha, w tym 369,7 ha ziem uprawnych, 48,4 ha łąk i pastwisk, 1 ha lasu, 17,44 ha nieużytków i 2,46 ha wody. Dzierżawcą majątku należącego do skarbu państwa był Seweryn Ozdowski. Po wojnie dawne dobra przeszły na Skarb Państwa Polskiego. Na terenie byłego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. W budynku pałacu znajdowały się m.in. biura zakładu.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Powiat jarociński: http://www.powiat-jarocinski.pl/Perelki_architektoniczne.html
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
6622 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3971_Zerkow_1911.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi N-S, fasadą skierowany na zachód. Podpiwniczony, parterowy, nakryty dwuspadowym dachem mieszczącym poddasze. Wejście umieszczone centralnie, poprzedzone niewielką parterową werandą, zwieńczoną trójkątnie. W południowej elewacji dodatkowe wejście z gankiem.

Park

Park z 2. poł. / k. XIX w. o pow. 1,98 ha, ze stawem pośrodku. Park współcześnie podzielony na kilka różnych działek ewid. Do wybuchu 2. wojny św. park rozciągał się nieco dalej na wschód / płn. wschód i miał 2,65 ha obszaru.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011