Kretków

Stan obecny

Teren pod zarządem J.S.T.
Pałac w ruinie.

Historia

Pałac z XIX / pocz. XX w.
Pierwszych właścicieli wsi zwanej wówczas „Kretkowo” (w zapiskach także w postaci „Krethkow”) poznajemy na pocz. XV w., kiedy to dziedzicem był Jan Kretkowski h. Dołęga. Miał on dwóch synów: Piotra z Kretkowa ożenionego z Dorotą i Jana ożenionego z Jadwigą. Należały do nich także oddalone o 1 km na płd.-wschód Żyrniki (w zap. także jako „Sirniki”, ob. Żerniki), zaś obie wsi leżały w ówczesnym powiecie kaliskim. W 1463 r. Piotr zapisywał żonie na połowie swych dóbr 30 grzywien posagu i t. wiana, zaś Jan aż 100 grzywien, co stanowiło w tamtych czasach dość pokaźną kwotę. Z Kretkowa pochodził także Andrzej (1420-1480), wojewoda inowrocławski i brzeski, tenutariusz rogoziński, lecz nie potrafimy wywieść jego pokrewieństwa z Janem i Piotrem. Córką wojewody była Anna, zaś synami Mikołaj i Bieniasz – bracia rodzeni niedzielni - dziedzice wsi na przełomie XV i XVI w. Mikołaj ożeniony był z Dorotą, od ok. 1500 r. pełnił funkcję wojewody inowrocławskiego, a od 1511 także woj. brzeskiego. W tym okresie znana też była Katarzyna z Kretkowa, wdowa po Sędziwoju z Czarnkowa, wojewodzie poznańskim oraz jej bracia Maciej i Sędziwój. Dziećmi zacnego Mikołaja byli: Grzegorz, Erazm, Sylwester ożeniony z Zofią Jaktorowską, dziedzic w Izbicy; Andrzej oraz Barbara, zamężna za Janusza Latalskiego – wojewodę i starostę inowrocławskiego. W 1547 r. Sylwester Kretkowski był już starostą pyzdrskim i kasztelanem brzeskim, a w 1554 r. kasztelanem gnieźnieńskim. Po śmierci Zofii ożenił się ponownie, z Urszulą Konarską, córką Jerzego - kasztelana kaliskiego. Niedługo później zaczął pełnić funkcję kasztelana bydgoskiego. Z jego pierwszej żony pochodziła córka Katarzyna, która w 1560 r. wyszła za Stanisława Skórę Obornickiego (piszącego się z Gaju). Z Konarską Sylwester miał kilkoro dzieci, w tym córkę Dorotę, zamężną za Bronisława Graba z Grabic. Potomkowie Kretkowskich opuścili Kretkowo przed końcem XVI w., zaś dziedzicem wsi został Stanisław Markowski, który w 1608 r. przekazał ją Janowi Skrzypińskiemu, synowi Jakuba. W latach 30. XVII w. po Skrzypińskim wieś odziedziczyli jego synowie: Jan i Jakub. Ich siostra Helena wyszła za Jana Zagórskiego, a następnie za Wojciecha Porowskiego. Jan Skrzypiński zmarł ok. 1650 r., a majątkiem nadal zarządzał brat Jakub. Oprócz Kretkowa i Żernik posiadał on także folwark Podlesie. Ożenił się z Marią Rudnicką, z którą mieli syna Stanisława. Tenże Stanisław ok. 1661 r. sprzedał części Kretkowa i Żernik Krzysztofowi Kotlińskiemu, który w tym samym roku scedował je na Jana Lisowskiego. Ów Jan miał dwóch synów: Wojciecha i Franciszka, którzy oficjalnie odziedziczyli dobra ok. 1679 r. Ostatecznie dziedzicem K. został Franciszek, ożeniony z Anną Domiechowską. Zmarł w 1700 r., a dwa lata później Anna wyszła za Marcina Koszutskiego h. Leszczyc, syna Aleksandra i Anny Strzałkowskiej (zm. w 1712 r.).
Po Koszutskich wieś przeszła w ręce Jerzego Radolińskiego h. Leszczyc, a następnie jego syna Andrzeja, ożenionego z Anną Gajewską. Po śmierci Radolińskiego Anna wyszła ponownie za mąż, za rotmistrza wojsk pruskich – Fryderyka de Flotto. W 1781 r. doszło do sprawy działowej o spadek po Józefie Radolińskim, podkomorzym wschowskim. Pozostawił on ogromny majątek, oszacowany na prawie dwa miliony ówczesnych złotych, który podzielono pomiędzy spadkobierców. Dobra Kretkowo pozostały przy Annie Gajewskiej, jednak już rok później zapiskach o wsi pojawiają się Skórzewscy. Z kolejnych informacji wynika, że Gajewska wraz z mężem zostali dożywotnimi posesorami Kretkowa. Właścicielem dóbr na pocz. XIX w. był Józef Skórzewski h. Drogosław (1757-1809), dziedzic Łabiszyna i Lubostronia, a następnie jego syn Antoni (1803-1855), ożeniony z Antoniną Czapską. W 1823 r. w Kretkowie brat Antoniego - Rajmund Skórzewski zaślubił Mariannę Lipską, generałównę i dziedziczkę Czerniejewa. Dziedzic był patronem miejscowego kościoła. Zmarł w Kretkowie 21 marca 1855 r. Spośród ośmiorga dzieci Antoniego, dobra w K. otrzymał Hipolit (1830-1908), ożeniony z Marią Schultz. Mieli troje dzieci: Jadwigę, Antoninę i Franciszka (1863-1928). W 1878 r. Antonina Skórzewska z Kretkowa wyszła za Aleksandra Zielonackiego h. Leszczyc, z którym mieli 4 córki. Jedyny syn, Gabriel, zmarł będąc sześciotygodniowym dzieckiem, w lutym 1879 r.
W 1885 r. na Kretków składała się gmina i dominium w pow. wrzesińskim. Do 4992-morgowej domeny należały także Podlesie i Boguszyce. Było tu łącznie 419 m-ców w 23 domach, w tym 415 katolików i 4 ewangelików; 233 analfabetów. We wsi znajdował się kościół katolicki - siedziba parafii podlegającej dekanatowi w Pleszewie. Właścicielem dóbr w tym czasie nadal był Hipolit Skórzewski. Po śmierci ojca Kretków odziedziczył syn Franciszek. W 1926 r. dobra pod zarządem Franciszka Skórzewskiego liczyły 1000 ha, w tym 555 ha ziem uprawnych, 105 ha łąk i pastwisk, 303 ha lasów, 33 ha nieużytków i 4 ha wody. Do celów oszacowania podatku wykazywano 2804,48 talarów czystego dochodu gruntowego. Kretków pozostawał w rękach Skórzewskich do wybuchu 2. wojny światowej. Po wojnie dawne dobra znacjonalizowano, a dwór służył zapewne jako biura utworzonego tu PGR-u. Po ustawowej likwidacji PGR, po przemianach politycznych 89/90, budynek w krótkim czasie został doprowadzony do stanu ruiny.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Powiat jarociński: http://www.powiat-jarocinski.pl/Perelki_architektoniczne.html
Mapster:
6622 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3971_Zerkow_1911.jpg
6623 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3971_Zerkow_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wybudowany pośrodku parku, wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi N-S z niewielkim odchyleniem wschodnim. Na pocz. XX w. bryła budynku wyglądała nieco inaczej, a w fasadzie od str. płd. znajdował się znaczny ryzalit. Budynek był piętrowy, podpiwniczony, nakryty mansardowym dachem.

Park

Park pałacowy z XVIII w. o pow. ok. 15 ha wraz z dwoma stawami (jeden z dużą wyspą pośrodku) i sporej wielkości nieużytkami wewnątrz płd. części. Wzdłuż wschodniej granicy parku przepływa tzw. Kanał Żernicki. Niegdyś park był jeszcze większy i rozciągał się poza rzeczkę, dalej w kier. wschodnim.

Inne

Kościół p.w. Wszystkich Świętych, przeł. XVIII/XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011