Gola

Stan obecny

Szkoła podstawowa w Goli. Ul. Szkolna 2, 63-233 Jaraczewo

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1400 r. Podobnie jak w Goli w pow. gostyńskim, pierwsi właściciele przezwali się Golskimi. W 1469 r. Mikołaj Golski zapisywał żonie Annie 200 grzywien posagu i tyleż wiana. Majątek nigdy nie osiągnął rangi swego pobliskiego odpowiednika (k. Gostynia), a na przestrzeni stuleci należał do drobnej miejscowej szlachty. Pierwszy folwark we wsi istniał już w 1. poł. XVI w.; niedługo później pojawiła się także karczma. Tutejsi Golscy "zniknęli" z zapisek ok. pocz. XVII w., zaś dziedzicem został Łukasz Cielęcki, który w 1615 r. sprzedał Golę Jerzemu Rokossowskiemu ożenionemu z Małgorzatą Krzycką. Mieli oni synów Jana i Andrzeja, którzy w 1638 r. sprzedali majątek Stanisławowi Przyjemskiemu. W poł. XVII w. dobra odziedziczył syn Stanisława - Piotr - ożeniony z Katarzyną Opalińską. W 1659 r. wydzierżawili oni Golę i Niedźwiady Gabrielowi Sokolnickiemu h. Nowina. Później wśród licznych właścicieli i spadkobierców przewijają się Przyborowscy, Tłukomscy, Skaławscy i Wawrzyniec Kułakowicz. Po III rozbiorze Polski dobra przeszły zapewne w ręce niemieckie. W poł. XIX w. właścicielem dóbr rycerskich Gola został Edward Ludwik Roch Koczorowski h. Rogala (1833-1880), ożeniony z Henriettą Jaraczewską (1840-1905), dla których wzniesiono tu obecny dwór w otoczeniu parku. W 1861 r. w Goli urodził się ich syn, Napoleon Leonard Konstanty, a 5 lat później córka, Izabela Henrietta Maria. Łącznie mieli oni pięcioro dzieci, spośród których najstarsza była Mieczysława Tekla (1858-1945). Niestety w latach 70. XIX w. majątek podupadł i w lutym 1876 r. sąd w Śremie ogłosił jego licytację, tzw. "subhastę". Dziennik Poznański (nr 106 z dn. 10 maja) informował o tym, podając zarazem obszar majątku: "628 ha 70 ar. 30 las. kw.". Golę najprawdopodobniej wykupiła Komisja Kolonizacyjna ustanawiając tu domenę. Po wyzwoleniu Polski, ok. 1920 r., dobra powróciły w ręce skarbu państwa.
W 1926 r. dzierżawcą 664-hektarowych dóbr był niejaki Pluciński. Na obszar ten składało się 498 ha ziem uprawnych, 89 ha łąk i pastwisk, 50 ha lasów oraz 27 ha nieużytków; majątek posiadał własną gorzelnię. Do celów oszacowania podatku podawano 1288,56 talarów czystego dochodu gruntowego.
W latach 1939-45 miejscowość nosiła nazwę Pinkenbusch. Po 2. wojnie światowej dawny majątek rozparcelowano, a dwór przeznaczony został do celów oświatowych. Początkowo po wojnie w budynku umieszczono junaków ze "Służby Polsce", a następnie organizowano kolonie dla dzieci poznańskich tramwajarzy. Do 1966 roku w pałacu funkcjonowała kilkuoddziałowa szkoła, zastąpiona z czasem szkołą ośmioklasową.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Powiat jarociński: http://www.powiat-jarocinski.pl/Perelki_architektoniczne.html
Mapster:
6714 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4069_Borek_1911.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór typu willowego. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, fasadą zwrócony na płn. z niewielkim odchyleniem wschodnim. Składa się z dwóch brył o różnej szerokości, a na ich połączeniu, w uskoku od str. płn. umieszczone jest wejście osłonięte balkonem. Budynek nakryty dachami wielospadowymi, na skutek remontów pozbawiony cech stylowych. Od str. wschodniej niższa przybudówka.

Park

Park dworski z 2. poł. XIX w. o pow. 2,2 ha wraz z dwoma stawami i szkołą. Wśród zachowanego drzewostanu grupa siedmiu jesionów o obw. w pierśnicy 270-203 cm. Na pocz. XX w. park był prawie dwukrotnie większy i rozciągał się dalej w kier. zachodnim, jednak już przed 2. w. św. jego obszar zmniejszono, lub też zach. część pozostawiono jako dziką.

Inne

Kurhan sprzed 4 tys. lat i cmentarzysko grobów popielnicowych sprzed 2 tys. lat.

tekst:
Marek polskiezabytki.pl 2011
Jacek Koszalik