Bryś - Folwark

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Miejsca o nazwach Bryś - Folwark oraz Coch - PGR należą administracyjnie do wsi Skrzatusz. Pierwsza wzmianka o tej wsi pochodzi z 1438 r., gdy została włączona do starostwa wałeckiego. Niestety prześledzenie jej historii jest niemożliwe, gdyż nie wspomina o niej ani "Słownik Geograficzny...", ani żadne z dostępnych nam źródeł. To samo dotyczy lokalnych nazw Bryś i Coch. Wszystkie dostępne wpisy w aktach i regestach grodzkich i ziemskich dotyczą jedynie wsi Skrzetusz k. Ryczywołu. Na stronie gm. Szydłowo znajdujemy informacje o parafii i kościele, do którego w 1575 r. sprowadzono figurkę Matki Bożej Bolesnej. W jakimś okresie wieś była własnością Jana Kostki. Skrzatusz stał się miejscem pielgrzymek z całej Polski, dzięki czemu w 1658 r. utworzono tu samodzielną jednostkę duszpasterską. 2 lata później biskup Wojciech Tholibowski erygował parafię, której pierwszym proboszczem został ks. Jakub Krueński. W XVII w. właścicielami wsi byli m.in. Brezowie, a w latach 1683-1694 Wojciech Breza wystawił w Skrzatuszu nową murowaną świątynię. W 1690 r. król Jan III Sobieski specjalnym przywilejem powiększył dochody kościoła. Prawdopodobnie dopiero pod panowaniem pruskim powstał opisywany folwark, spotykany na starszych mapach jako Folwark Bryś albo też Coch PGR. Istnieje zresztą możliwość, że obydwie te nazwy dotyczą różnych miejsc, oddalonych od siebie o ok. 1 km. Majątek w Skrzatuszu w 1. poł. XIX w. liczył 648 ha; należały do niego folwarki Dąbrowa i Klęśnik. Właścicielami w XIX w. byli kolejno: Georg Wilhelm Drevelow, Henryk Haage i rodzina Schneider. Pod koniec XIX stulecia folwark specjalizował się w hodowli bydła holenderskiego.

Opis

Na chwilę obecną nie posiadamy zdjęć ani innych materiałów dotyczących architektury dworu. Na podst. analizy map satelitarnych można stwierdzić, że na zachodnim skraju parku wznoszą się budynki, z których jeden może być zachowanym dworem. Jest to budynek parterowy nakryty naczółkowym dachem mieszczącym mieszkalne poddasze. Nad wejściami, w obu elewacjach posiada facjatki zwieńczone trójkątnymi dachami namiotowymi. W dachu po bokach wystawek prawdopodobnie znajdują się niewielkie okienka.

Park

Park dworski z 1 poł. XIX w. o pow. 1 ha. ze stawem pośrodku. Od 1991 r. park nie zmienił swojej powierzchni. Część rezydencjonalna stanowiła wschodnią połowę zespołu dworskiego. Układ przestrzenny dawnego założenia jest całkowicie nieczytelny.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011