Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Jaktorowo

Schönrode (1939-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:chodzieski
Gmina:Szamocin
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Park:A-558/87

Stan obecny

Teren parku pod zarządem J.S.T albo A.N.R.

Historia

Dwór z 1. poł. XIX w.
Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z pocz. XV w. gdy była ona w posiadaniu Nałęczów: Abrahama i Andrzeja, synów Dobrogosta z Jaktorowa. Z kolei synami jednego z tych dwóch byli rodzeni bracia Wincenty i Maciej albo też Wincenty i Jan, wymienieni w 1438 r. Ten Jan zwany "Conwa" zmarł przed 1455 r. Już wtedy we wsi był kościół który stanowił siedzibę parafii. W 1464 r. plebanem był tu ks. Michał. W tymże roku 4 grzywny czynszu rocznie zapisywał mu dziedzic Jan Jardanowski. Ważną informacją z tego okresu jest fakt, że część wsi wchodziła w skład ogromnych dóbr Łukowskich z Łukowa. Zasadniczo nie miało to wpływu na sprawy pozostałych dziedziców wsi (Jardanowskich). Do Łukowskich należały wówczas: Łukowo, Zbyszewice, Tomiszew, Dziewoklucz, i Jaktorowo w pow. kcyńskim, Białośliwie, Borzatkowo, Wojsko, Dambrówko, Dobrzyniewo w pow. nakielskim. W 1471 r. Jan Jardanowski zapisywał 150 grzywien posagu i t. wiana żonie Elżbiecie. 4 lata później odkupił wspomnianą część od Wincentego i Michała Łukowskich, za kwotę 300 grzywien. Miał z Elżbietą sześcioro dzieci: Małgorzatę, Jana, Andrzeja, Mikołaja, Sebastiana i Feliksa. Ci przyjęli już nazwisko Jaktorowskich. Mikołaj z czasem został księdzem, a konkretnie kanonikiem katedralnym poznańskim. W późniejszym czasie awansował i został kustoszem katedralym oraz proboszczem średzkim. Pomiędzy nim a braćmi zachodziły rozliczne transakcje, które w opisie pominiemy. Ok. 1555 r. wieś odziedziczyli synowie Sebastiana: Andrzej, Feliks, Mikołaj, Łukasz, Jan i Krzysztof Jaktorowscy. Ostatecznie rządy tej rodziny zakończyły się na córce Jana - Katarzynie, która wyszła za Stanisława Zalendzkiego (Żołędzkiego ?), a w 1626 r. sprzedała dobra swemu synowi Zygmuntowi Zelendzkiemu. W 2. poł. XVII w. właścicielem wsi był Kazimierz Łakiński h. Pelikan, ożeniony z Zofią Szamarzewską. W 1698 r. dziedzic sprzedawał Jaktorowo, Nowy Dwór i młyn Hamerek Stanisławowi Bronikowskiemu, synowi Jana, za kwotę 33 tys. złp. Do transakcji najpewniej nie doszło, bo rok później dobra te kupił jego syn - Aleksander. W 1705 r. wraz z braćmi Zygmuntem i Pawłem dokonywali działów rodzinnych, na skutek których J. pozostało przy Aleksandrze. Po jego śmierci w 1707 r. do wsi powrócił Bronikowski, podówczas już wojski poznański, który początkowo wyderkowal dobra od pozostałych braci, a nastepnie wszedł w ich posiadanie. W 1708 r. we dworze w Jaktorowie urodził się Jan, a rok później Małgorzata B. Przy chrzcie Małgorzaty obecna była panna z dworu, Teresa Szamarzewska. Starszymi synami Stanisława B. byli Hieronim i Kazimierz Bronikowscy, którzy w 1712 r. sprzedali Jaktorowo Janowi Łakińskiemu. Z żoną Joanną miał córkę Eleonorę, która w 1735 r. wyszła za Faustyna Józefa Bielińskiego. Ten był dziedzicem Słupowa; w 1739 r. urodził się jego syn Ignacy, ochrzczony we dworze w J., w obecności m.in. babki, Joanny Łakińskiej. 21 kwietnia tego samego roku w J. ślub zawarli: Piotr Dzierżanowski i Wiktoria Łakińska. Tu wypada wyjaśnić, że w latach 40. XVIII w. Dzierżanowscy byli dziedzicami i posesorami Dobrylewa, zaś Bielińscy - Dobieszewa. Na dworze w J. rodziły się także ich kolejne dzieci. W 1752 r. córka Jana i Joanny z Jemielskich Łakińskich - Teresa, wyszła za Władysława Gockowskiego. 4 lata później dziedzicem miał zostać jej brat Jakub. Był on fundatorem tutejszego kościoła p.w. św. Anny. Jednak na skutek podziałów pomiędzy wujami: Wojciechem i Jakubem, w wigilię świętego Bartłomieja w 1758 r., Jakub musiał wykupić dobra, za kwotę 100 tys. złp. Do tej transakcji doszło w 1765 r. Dodatkowo Jakub kupił od wuja Wojciecha Szczerbin w pow. nakielskim, za 35,39 tys. złp. Zmarł zaledwie rok później, 17 listopada 1776 r. i pochowany został u bernardynów w Górce. W 1777 r. w Poznaniu dzielono spadek po Jakubie. Stronami była wdowa po Jakubie - Zofia Prądzyńska 1-v. Gockowska oraz Joanna Łakińska (córka Jakuba), z mężem Chryzostomem Janem Lipskim. Lipski zapłacił po parę tysięcy licznym dzieciom Zofii z obu małżeństw. W późniejszym czasie został posesorem, a następnie dziedzicem Jaktorowa. Z Joanną miał 3 dzieci, z których kolejnym dziedzicem J. został Józef Otto Lipski (1777-1842). Ten ożenił się z Antoniną Kraszkowską h. Nowina (1793-1881) z którą miał córkę Zenobię (1831-1907). Prawdopodobnie z jego inicjatywy w 1815 r. został wybudowany nieistniejący już, klasycystyczny dwór. 30 maja 1855 r. Zenobia Lipska wyszła za Józefa Jana Kajetana Żychlińskiego h. Szeliga (1824-1899). Mieli trzech synów: Józefa Izydora (1856-1926) ożenionego z Anielą Graeve h. wł.; Bolesława (1856-1929); Gustawa (1856-1941) oraz córkę Antoninę (1858-1939), zamężną za Jana hr. Szołdrskiego h. Łodzia. W 1885 r. Jaktorowo dzieliło się na osadę i dominium o rozległości 8270 mórg. W skład dominium wchodziły też miejsca: folwark Nowydwór (Neuhof), folwark Józefowo, karczma Zofiówka (Sophienhof), osada Lipa i młyn Hamernia (Hammersmühle). We wsi znajdował się kościół parafialny należący do dekanatu kcyńskiego. Pod koniec XIX w. majątek został przejęty przez bank Kwileckiego i Potockiego, następnie majętność została częściowo rozparcelowana. Odłączone ziemie podzielone zostały na mniejsze gospodarstwa, na które sprowadzono osadników. W 1907 r. dobra nabył Stanisław Maria Marceli hr. Żółtowski h. Ogończyk (1892-1996), ożeniony z Cecylią hr. Ronikier h. Gryf. Był on porucznikiem rezerwy huzarów pruskich, a także działaczem społecznym, m.in. przewodniczącym szamocińskiej Rady Ludowej. W okresie międzywojennym właścicielem majątku do którego należała też gorzelnia był Józef Horoch. Dobra w 1926 r. miały 1000 ha obszaru i dostarczały 2616 talarów czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 410 ha ziem uprawnych, 172 ha łąk i pastwisk, 355 ha lasów i 63 ha nieużytków. Po 2. wojnie światowej majątek został przejęty przez Państwowe Nieruchomości Ziemskie. Na terenie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, podległe pod zakład w Szamocinie. Dwór od czasu zakończenia wojny popadał w ruinę, a w 1978 r. został ostatecznie rozebrany.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal, Mapster:
http://www.mapywig.org/m/WIG_maps/series/025K/P36-S24-I_LIPIA_GORA_WT_1939.jpg
Artykuł "Chodzieskie pałace - cz. VI: Pałac w Jaktorówku" na stronie internetowej http://www.dzienniknowy.pl/
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Nieistniejący dwór wzniesiony był w południowej części parku, oddzielając zarazem część rezydencjonalną od gospodarczej. Wybudowany na planie prostokąta w dłuższej osi W-E, fasadą zwrócony na północ, skąd przez park prowadziła aleja dojazdowa. Budynek parterowy, podpiwniczony, murowany i otynkowany, nakryty dwuspadowym dachem mieszczącym mieszkalne poddasze. Wejście w fasadzie prawdopodobnie osłaniał portyk kolumnowy. Na mapce obok zaznaczyliśmy dokładną lokalizację geometrycznego środka dworu.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. 6,7 ha, z czego obszerne fragmenty stanowią trawiaste place i nieużytki. Park nigdy nie miał powierzchni większej niż wyżej podana. Zachowany jest w dawnych granicach, a przed 2. wojną światową był nawet odrobinę mniejszy, o obecny narożnik północno-wschodni. Teren parku zajmuje północną część dużej działki rolnej nr ... 39/4. o pow. 48,265 ha. (Geoportal, 7.03.2017 r.) Centralną część parku zajmuje staw, drugi znajdował się po wsch. stronie dworu. Starodrzew stanowią głównie dęby szypułkowe, lipy drobnolistne i szerokolistne, a także graby pospolite, jesiony wyniosłe i klony jawory. Ok. 20 drzew w parku uznano za pomniki przyrody, w tym 16 dębów o obw. w pierśnicy 661-567 cm.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Marek Chmura2 lata i 5 miesięcy temu
Pierwsze pisane wzmianki o Jaktorowie pochodzą z 1121 roku gdy przodek rogu Leszczyców Hektor a. Jaktor z Jaktorowa poległ w wyprawie Bolesława Krzywoustego przeciwko Pomorzanom. (St. D. Kozierowski)
Park powstał co najmniej w pierwszej połowie wieku XVIII a prawdopodobnie nawet wcześniej na co wskazuje wiek zabytkowych dębów. Mogły one być posadzone na uczczenie Vikotorii Wiedeńskiej króla Jana III Sobieskiego.
Marek Chmura2 lata i 5 miesięcy temu
Właścicielem majątku od 1927 roku był Bronisław Pankalla z żoną Stanisławą z d. Golińską a od roku 1934 jego syn też Bronisław.