Sokolniki

Stan obecny

Stan własności nieznany.

Historia

Dwór z XIX w.
Sokolniki to wieś leżąca na prawym brzegu Wrześnicy (dopływu Warty), w odległości 3 km na płd. wschód od Bieganowa i 12 km na płd. wschód od Wrześni. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1286 r., kiedy to w Sokolnikach występował sołtys Władko, któremu arcybiskup gnieźnieński Jakub pozwolił osadzić na prawie niemieckim wieś biskupią Polanowo pod Powidzem. Same zaś Sokolniki prawdopodobnie lokował (na prawie magdeburskim) książę Przemysław II.
W 1350 r. arcybiskup Jarosław przekazał dziesięciny z Sokolnik i innych wsi, na utrzymanie altarii NMP i świętego Stanisława. Kodeks Wielkopolski podaje, że w 1385 r. królowa Jadwiga zastawiła Dobrogostowi, biskupowi poznańskiemu - zamek i miasto Międzyrzecz oraz Nową Wieś i Sokolniki w pow. pyzdrskim. Przed 1413 r. (a być może znacznie wcześniej) we wsi istniał kościół p.w. świętego Jakuba. W 1453 r. król Kazimierz dał wójtostwo w Pyzdrach Janowi Hamerzyn, jako dobra wieczyste i dziedziczne. W kolejnym roku zamienił starostwo pyzdrskie na dybowskie (w Nieszawie), ówczesną tenutę swej matki Zofii. Sokolniki wymieniał wśród wsi, które miał wykupić w ciągu kolejnego roku. Administracyjnie wieś królewska S. podlegała zamkowi w Pyzdrach.
W XV w. miejscowi dziedzice nazwali się Sokolnickimi, pieczętowali zaś herben Nowina. W 1520 r. Jan Sokolnicki zapisał na wszystkich połowach swoich części, we wsi sołectwa królewskiego S. i Kościanek, po 40 grzywien posagu i wiana dla swej drugiej żony - Barbary - córki Wojciecha Nieniszewskiego (imienia pierwszej żony nie znamy). W 1524 r. jeden łan pusty we wsi sprzedał on wyderkafem swej siostrze Annie. Siedem lat później sprzedał 5 łanów w S. - Janowi Kościenieckiemu (?), oczywiście po wcześniejszej zgodzie (przywileju) króla. Zwyczajowo Sokolnicki uznawany był za dziedzica, tak więc w 1532 r. odbierał 300 złp. od Wojciecha Żakowskiego zwanego "Strugałą", zapewne ówczesnego zarządcy wsi. Po śmierci Sokolnickiego, jego funkcję przejął tenże Strugała, a w 1536 r. zapisywał on na poł. wsi po 100 złp. posagu i wiana, swej żonie Elzbiecie Małockiej, córce Jarosława.
W 1543 r. wieczystym użytkownikiem S. został Erazm Kretkowski h. Dołega. Po nim, około 1560 r. tenutariuszem Sokolnik był Sylwester Kretkowski, kasztelan bydgoski. W 1560 r. sprzedał on część Sokolnik wyderkafem Stanisławowi Biestrzykowskiemu z ziemi sieradzkiej. Około 1564 r. wieś miała 19 i 1/4 łanu osiadłego, z których płacono biskupom poznańskim po ćwiertni pszenicy, 3 ćw. owsa i 3 grosze małdratów, tudzież 2 złp. dziesięciny snopowej. W 1578 r. istniało tu wójtostwo z 3 śladami osiadłymi, połową śladu pustego, 1 zagrodnikiem i 1 komornikiem. Zarządcą był w tamtym czasie Jan Roszkowski. Pozostała część wsi składała się z 10 i pół śladu osiadłego, 2 pustych, 5 zagrodników i 5 komorników. Zarządcą części wiejskiej był Stanisław Bobolecki. Lustracja z 1564 r. wykazała we wsi 18 kmieci na 17 i pół śladach, 4 i pół śladów pustych, 2 karczmarzy mających po 1/2 śladu i 3 ogrodników. Wójtostwo które dzierzył Lasota Kretkowski, kasztelan kruszwicki, miało 8 i pół śladu, 4 kmieci, 2 ogrodników - o łącznym dochodzie 97 zł., 25 groszy i 4 denary; dochód z folwarku wynosił 62 złp., 7 groszy.
Nieliczne wzmianki w aktach grodzkich i ziemskich nie dają możliwości wymienienia wszystkich kolejnych tenutariuszy (zarządców) Sokolnik. Na przeł. XVI i XVII w. byli to między innymi Adam Rożnowski ze Skoków, herbu Nowina i jego żona Dorota Malczewska h. Awdaniec (1595) oraz Samuel Targowski, sekretarz królewski (1612).
Regesta poborowe z lat 1618-20 podają w Sokolnikach żupnika bydgoskiego (kogo?), który płacił po 1 zł. z 6 śladów osiadłych, po 4 grosze od 2 zagrodników, po 1 zł. z wójtowskich śladów osiadłych, 10 groszy ze śladu pustego i po 24 grosze od dwóch kół walnych młyna wodnego. Łącznie podatek ten wynosił 10 złp. i 21 groszy. W 2. poł. XVII w. dobrami zarządzali Andrzej Młodziejewski z żoną Bogumiła Konarską, którzy w 1677 r. scedowali je na Franciszka Stanisława Radzickiego z żoną Katarzyną Dokowską.
Dobra królewskie Sokolniki, leżące w starostwie pyzdrskim, po III rozbiorze Polski zostały wcielone do domeny Gozdowo. Po 1845 r. przeszły w ręce prywatne. W 1872 r. należały do Niemca Nehringa i miały 2252 morgi obszaru, w tym 1300 m. ziemi uprawnej, 171 m. łąk oraz 781 m. lasów. Czysty dochód gruntowy wynosił 1426 talarów. W XIX w. na polu proboszczowskim przy drodze do Gorazdowa wyorano popielnicę z fibułą z żelaza. Pod koniec XIX w. do parafii w S. należały: Borkowo, Dąbrowa, Gałęzowo, Huby Gałęzowskie, Gorazdowo ze swoim kościołem filialnym, Szamarzewo, Wójtostwo, Żydowo i Żydowskie Holendry. Parafia liczyła 2052 "dusze". W Hubach Gor., Gorazdowie, Sokolnikach i Szamarzewie znajdowały się szkoły parafialne. Ponadto w Sokolnikach wznosił się szpital przykościelny, wzmiankowany w 1692 r.
W 1888 r. wieś miała 36 domów i 399 m-ców, w tym 9 protestantów (reszta katolicy). Częśc wiejska miała 737 ha własnych gruntów, w tym 645 ha roli i 49 ha łąk. Obszar dworski w 1884 r. liczył 754 ha, w tym 584 ha ziemi uprawnej, 54,33 ha łąk, 7,47 ha pastwisk, 86,66 ha lasów, 18,3 ha nieużytków i 3,35 ha wody. Majątek posiadał cegielnię, gorzelnię, olejarnię i młyn parowy. Spis okręgów dworskich z 1888 r. wykazywał Sokolniki wraz z osadami Augusthof i Wójtostwo. Cały okręg miał 16 domów, 276 m-ców, w tym 270 katolików i 6 protestantów oraz 574 ha obszaru, w tym 399 ha ziemi uprawnej, 44 ha łąk i 101 ha lasów. Właścicielem był Julian Lewandowski, który sprzedał majątek pruskiej Komisji Kolonizacyjnej.
Po parcelacji gruntów majątku we wsi powstało wiele mniejszych gospodarstw, na które sprowadzono osadników niemieckich. Resztówka po majątku w 1913 r. należała do Pahlmanna i należało do niej 69 ha gruntów, w tym 57 ha ziemi uprawnej. Czysty dochód gruntowy wynosił 367 marek. Inwentarz żywy w 1913 r. liczył: 10 koni, 30 krów, 10 cielaków, 9 owiec i 26 świń. We wsi znajdował się także folwark kościelny z dworem, który wykazywał jedynie cz. doch. grunt. w wysokości 876 marek. Obszaru i inwentarza w "Guter adresbuch..." nie podano.
W okresie międzywojennym wieś dzieliła się na Sokolniki - Romanowo (w kier. płn.-zach., na Bieganowo), S. - wieś w części północnej, S. - Wójtostwo w cz. wschodniej i S. - Kolonia przy wylocie z obszaru dworskiego w kier. płd.-zachodnim. Największe z gospodarstw rolnych należały do Jana Schwartza (57 ha w 1930) i Henryka Seehavera (90 ha). W 1930 r. wieś liczyła 344 mieszkańców. Były tu dwie szkoły, dwa wiatraki: S. Antczaka i W. Górki; trzech kowali: A. Kubaracki, Markiewicz i W. Reinecke; krawiec W. Markiewicz, murarz A. Nowak, rzeźnik J. Piotrowski, szewc S. Wromadziński, ponadto dwa sklepy: F. Gibowskiego i A. Reinecke i mleczarnia niejakiego Firyna. W latach 1939 - 45 wieś nosiła nazwę Sockelstein, przy czym dotyczyło to jej centralnej części, zaś cz. północna, czyli "ulicówka" wzdłuż drogi Bieganowo - Gałęzewo nazywała się "Sokolnik". Po 2. wojnie światowej teren dawnego folwarku oraz resztówka stały się elementami krajobrazu typowej wsi rolniczej. W dawnym dworze / szkole prawdopodobnie mieściły się mieszkania, a teren dawnego folwarku stał się gospodarstwem prywatnym.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11813529 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3772_Sokolnik_X.1944_APP_Sygn._M.top.25-1083.jpg
1755893 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P39-S25-I_STRZALKOWO_1934.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dworem w Sokolnikach jest prawdopodobnie budynek pośrodku dz. ewid. nr 425 - dawna szkoła - wzniesiony na planie prostokąta, fasadą skierowany na płd, nakryty naczółkowym dachem.
Wcześniejszy dwór wznosił się w płn.-wschodniej części obszaru współczesnych pozostałości parku, w towarzystwie kilku zabudowań gospodarczych. Niestety na podstawie dostępnych map archiwalnych nie sposób ustalić jego dokładnej lokalizacji. Niezbędne są dalsze badania terenowe.

Park

Park dworski z przeł. XIX/XX w. o pow. 3,7 ha. Pomiar po granicach sprzed 1945 r., w których zresztą park jest zachowany, na współczesnych dz. ewid. nr ...424, ...425 i 427 - na której (w części płn.-wsch.) zachował się fragment dawnej zabudowy dworskiej.
Po 2. wojnie światowej, park pozbawiony został jedynie zachodniego narożnika, gdzie obecnie znajduje się plac (dz. nr ...426/1) i parking należący do kościoła (dz. nr ...426/2).

Inne

We wsi: Kościół, neobarokowy, 1926 r., par. p.w. świętego Jakuba Większego.
Cmentarz ewangelicko-unijny, k. XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011