Sepno

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z XIX w.
Wieś wzmiankowana pod koniec XIV w. W latach 1390-99 z Sepna pisał się Wawrzyniec Sepiński, a następnie Dersław (1407), Przecław (1424), Jan i Maciej oraz niejaki Hynczka (1435). W latach 1456-1485 z Wielkiego Sepna pisał się Jan, kasztelan biechowski. Z Małego Sepna w tym czasie pisał się Piotr, zwany Tarchała oraz Mikołaj, który w 1463 r. zapisywał 50 kop posagu i tyleż wiana żonie Annie. Oprócz Sapieńskich (Sepieńskich) części wsi należały do innych okolicznych rodów, np. Wolsztyńskich. Wspomniany Jan w 1471 r. kupił od Anny Strykowskiej wieś Piotrowo i 2 łany z karczmą w Chaławach. Jego synem był Maciej, który w 1487 r. zapisywał na tych dobrach 200 grzywien, 30 zł. posagu i tyleż wiana żonie Elżbiecie. Cztery lata później w Małym Sepnie, Jan S. zapisywał 100 grzywien pos. i t. wiana żonie Scholastyce Brodzkiej. W zapiskach znajdujemy też Jakuba Sepieńskiego, jednak nie potrafimy go przypisać do konkretnej części wsi, należącej do w. wym. braci. Maciej na swojej części w 1494 r. zapisywał 8 grzywien czynszu rocznie księdzu Piotrowi z altarii p.w. Marii Magdaleny w Poznaniu, na ołtarz p.w. świętego Stanisława. W tym samym roku zapis ten powtarza się, przy czym podane są nieco inne kwoty, jednak dla historii wsi nie ma to większego znaczenia, podobnie jak genealogia Sepieńskich którą ograniczymy do niezbędnych informacji.
W 1509 r. wdową po Macieju S. była Elżbieta, która niebawem wyszła za Macieja Starolanckiego (Starołąskiego). Mieli oni syna Jana, który w 1511 r. wziął na wyderkaf 4 półanki osiadłe i 2 puste od Wojciecha z Wielkiego Sepna. W tym okresie w zapiskach o wsi pojawili się także Jaskuleccy oraz Karczewscy. W 1513 r. odbywała się rozprawa przeciwko Małgorzacie Jaskuleckiej o wygnanie Brodzkich z Małego Sepna. Aktorami (oskarżycielami) byli synowie i córki Elżbiety Błociszewskiej, siostry wspomnianej wcześniej Scholastyki Brodzkiej. W kolejnych latach w zapiskach dominują Jan i Wojciech Sepieńscy, zaś w 1628 r. pojawia się także Wincenty Łącki h. Lorzbok, który wybudował „stratum cum aggerem” koło młyna w Małej Łęce. Rozumiemy to jako górkę (podjazd, rampę), na którą wjeżdżały wozy w celu łatwiejszego załadunku i wyładunku zboża i mąki. Cenne są zapiski o dawnym życiu wsi, np. z 1532 r., kiedy to bracia Piotr i Wincenty S. wyderkowali bratu Kasprowi (synowie Wojciecha) czynsz od kmieci oraz „całą robociznę kmiecą z jednego kmiecia i zagrodnika”. Czyli taki czynsz oraz robocizna były warte 98 grzywien. Okres nie został podany, więc domyślamy się, że ta kwota dotyczyła jednego roku. Oprócz trzech w. wym., był jeszcze czwarty brat Marcin. W 2. poł. XVI w. wśród współwłaścicieli wsi pojawił się Abraham Wolikowski oraz Jan Czikowski (z Cykowa), który w 1557 r. sprzedał część W. Sepna wujowi Marcinowi S. Po Marcinie połowę Sepna odziedziczył Jan, ożeniony z Urszulą Gnińską. W 1580 r. Jan Sepiński zwany „Wincentym” miał 1 i pół łanu osiadłego, 3 zagrodników i 2 komorników. Inny Jan z tejże rodziny (ożeniony z Agnieszką Kamieńską) miał również półtora łanu i 4 zagrodników, zaś Wojciech Niemierzycki miał 1 łan osiadły, 3 zagrodników, 1 osadnika i wiatrak. Któryś z tychże Janów miał syna Baltazara, dziedzica ex equo z Jakubem Sepieńskim, synem Wojciecha. W 1616 r. Baltazar sprzedał swoją część Andrzejowi Modrzewskiemu, synowi Erazma, ożenionemu z Zofią Jemiołkowską. Trzy lata później sprzedał jeszcze inną część Janowi Choińskiemu, synowi Jerzego, za 15 tys. złp. Synami drugiego Jana S. byli Andrzej i Chryzostom, biskup, który po śmierci brata sprzedał swoją część wsi Stanisławowi Włostowskiemu, synowi Marcina. Synem Włostowskiego był Andrzej, który w 1636 r. sprzedał swoje części dziedziczne Sepna Wielkiego, Maciejowi Ossowskiemu ożenionemu z Anną Markowską. W tamtym też czasie Sepno Małe zaczęło być nazywane „Sepienkiem”. Połowa XVII w. to okres, w którym Sepieńscy definitywnie zniknęli z zapisek o wsi. Dziedzicami S. byli Ossowscy, zaś pod koniec XVII w. pojawili się także Jerzy, Jan, Maciej i Wojciech Wilkowscy, synowie Stanisława i Elżbiety Iłowieckiej, którzy w 1690 r. sprzedali swoją część wsi Janowi Goczałkowskiemu. Ten miał synów: Józefa i Jerzego. Na pocz. XVIII w. tradycyjnie w zapiskach oprócz dziedziców pojawia się cała plejada zarządców, dzierżawców itd, z których wymienimy: Kotarbskich, Wojciecha Rosińskiego ożenionego z Katarzyną Ossowską (1608), Pawła Goczałkowskiego ożenionego z Marianną Zadorską (1712), Mieszkowskich (1717), Andrzeja Goczałkowskiego ożenionego z Jadwigą Bieczyńską (1721) oraz Macieja Ossowskiego (1723).
Ok. 1722 r. nastąpiło urzędowe rozgraniczenie Sepna I i Sepna II. Pierwsze posiadali kolejno: Goczałkowscy, Mąkowscy (1737), Skórzewscy (1758 - 1. poł. XIX w.), Roman Ziołecki z żoną Matyldą (1848) i Kościelscy. Sepno II znajdowało się w rękach: Ossowskich, Kosickich (1737-1776), Moszczeńskich (1778), Chełmickich h. Nałęcz (1797) i Zawadzkich. W latach 1742-1758 istniała także trzecia część wsi, która należała do Gabriela Skórzewskiego, od którego nabył ją Tomasz Kosicki. Dwory w obydwu częściach wsi powstały w różnych okresach XVIII w.
W 1885 r. Sepno I miało 6 domów i 133 m-ców wyznania katolickiego. Dobra liczyły 435 ha, na co składało się 219 ha ziem uprawnych, 161 ha łąk i 24 ha lasów. Majątek Adama Kościelskiego specjalizował się w eksploatacji kory dębowej, była tu także fabryka serów. Kościelski ożeniony był z Zofią Nieżychowską h. Pomian, z którą mieli łącznie 5 synów i 2 córki. W 1886 r. urodził się w Sepnie syn Julian Makary, a dwa lata później Alfred Karol. Wcześniej urodzili się: Czesław, Władysław (1879-1939), Kazimiera, Jan i Izabela. W 1907 r. właścicielem tej cz. Sepna o areale 1740 mórg został Władysław Kościelski.
Sepno II w 1885 r. liczyło 5 domów i 117 m-ców katolików. Dobra miały 368 ha obszaru, w tym 182 ha ziem uprawnych, 50 ha łąk i 119 ha lasów. Właścicielem był Wincenty Biegański h. Prawdzic (dziedzic Cykowa), ożeniony z Antoniną Czarnecką h. Prus (III). Mieli oni jedyną córkę Anielę, zamężną za Zbigniewa Adama Ostroroga-Gorzeńskiego h. Nałęcz. Niestety nie wiemy w jaki sposób Sepno II przeszło w ręce Ziołeckich, a następnie Mieczysława Dąmbskiego. Na pocz. XX w. dziedzicem tej części wsi był Roman Ziołecki, syn Romana i Matyldy Aksamitowskiej, ożeniony z Anielą Hutten-Czapską h. Leliwa. W 1926 r. Sepno nadal stanowiło dwie majętności. Sepno I należało do Władysława Kościelskiego, zaś Sepno II do Mieczysława Dąmbskiego h. Godziemba. Dzierżawcą drugiego był Antoni Małolepszy. Folwarki posiadały odpowiednio: 423 ha z 1258 talarów dochodu i 359 ha z 975 t. dochodu. Szczegółowe wyszczególnienie gruntów pominiemy, w obu majątkach ziemia orna stanowiła tylko ok. połowy ogólnego areału. Władysław Kościelski po wybuchu 2. wojny światowej został aresztowany i rozstrzelany przez Niemców na rynku w Kościanie, 23 października 1939 r. Po wojnie obydwa folwarki zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
6605 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3865_Konojad_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Opis zaczniemy od usytuowania folwarków. Sepno II stanowiło zachodnią część wsi, zaś Sepno I – wschodnią. Ok. 1 km dalej na wschód znajdował się także folwark Sepienko (Hardtbruch). Większym folwarkiem było Sepno I, tam też po wojnie znajdował się PGR. Dwór w tej części jest budynkiem prostokątnym, wzniesiony w dłuższej osi W/NW-E/SE, fasadą zwrócony na południe. Piętrowy, nakryty dachem płaskim krytym papą.
Sepno II: Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi N/NE-S/SW, czyli prostopadle do budynku I, fasadą zwrócony na wschód. Od tej też strony obszerna weranda na osi. Parterowy, nakryty dwuspadowym dachem. W elewacji zachodniej nad wejściem wznosi się trójkątna wystawka.
Na mapce obok zaznaczony jest dwór folwarku - Sepno I.

Park

Parki dworskie z XIX/XX w. Obydwa założenia usytuowane są na północ od „kanału sepieńskiego” (Pruth - Kanal).
Sepno I: pozostałości parku znajdują się w obrębie jego dawnych granic i mają ok. 2,5 ha obszaru. W rzeczywistości park był mniejszy i miał pow. 1,444 ha. Pozostały teren zarósł zapewne po 2. wojnie św. Można uznać, że teren uznawany za pozostałości parku zajmuje działkę ewid. nr ...22/12 o pow. 2,5285 ha.
Sepno II: Tu praktycznie nie zachowały się relikty dawnego ogrodu. Był on niewielki, otaczał dwór i miał nie więcej niż 0,6 ha obszaru. Na zachód od folwarku znajdował się duży staw z wyspą pośrodku, którego relikty zachowały się do czasów obecnych (Geoportal, 26.03.2018 r.)

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011