Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Jordanowo
zdjęcie Marek Kujawa 2009
Miniatura JordanowoMiniatura JordanowoMiniatura JordanowoMiniatura JordanowoMiniatura JordanowoMiniatura JordanowoMiniatura JordanowoMiniatura JordanowoMiniatura Jordanowo

Zdjęcie archiwalne

Miniatura Jordanowo
Zdjęcie Marek Kujawa

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Jordanowo

Odalshofen (1943-45)

Województwo:kujawsko-pomorskie
Powiat:inowrocławski
Gmina:Złotniki Kujawskie
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Obecnie: Własność prywatna, ruiny.

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Jordanowo to stara wieś, położona w malowniczej okolicy, wśród wzgórz i niewielkich jezior, w odległości 5 km na zachód od Złotnik Kujawskich. Niegdyś należała do kasztelanii inowrocławskiej, a następnie do powiatu bydgoskiego. W płn. części wsi istniało jezioro o tej samej nazwie, które skanalizowano w latach 80. XX w. W 1945 r. poziom wody znajdował się na wys. 83,8 m. n.p.m., a obecnie ok. 77 m. n.p.m.. Praktycznie po jeziorze pozostały oczka wodne, a na ziemi odsłoniętej przez wodę powyrastały drzewa i krzaki, tworząc bagniste uroczyska i wysepki. Jeszcze później cały teren dookoła jeziora sprzedano w ręce prywatne i obecnie jest ono całkowicie niedostępne.
W dawnych czasach wieś była własnością kapituły kolegiackiej w Kruszwicy i wchodziła w skład parafii w Dźwierzchnie. W zapiskach występuje także jako Jardanowo. Po wyjściu z dóbr kościelnych stała się wsią szlachecką, a jej dziedzice nazwali się Jardanowskimi. Na początku XVII w. należała wraz z Mochlem (Mochelkiem) do Adama Smuszewskiego, od którego dobra dzierżawił brat Jan. W latach 30. XVII w. na Sokolnikach, Lisewie, Mielnie, Popówku, Rucewku i Mochelku, czyli zapewne i na Jordanowie, siedział Marek Rzeczycki, który zapisywał jakieś kwoty na tych dobrach Andrzejowi Gliszczyńskiemu i Katarzynie z Młodziejowskich. Pod koniec tegoż stulecia posesorem J. był Jan Łukowski, ożeniony z Katarzyną Piechocką. Mieli oni pięcioro dzieci: Wiktorię żonę Wojciecha Przedborskiego, Michała, Konstancję żonę Wojciecha Przedborskiego, Ludwikę oraz Annę. Pomimo, że oficjalnym posiadaczem wsi był Marcin Smogulecki, starosta nakielski, Łukowscy czuli się właścicielami Jordanowa. Zapisywał on rodzicom Łukowskich jakieś sumy, a dzieci w 1701 r. scedowały te pieniądze na starostę. Po jego śmierci teoretycznie dobra spadły na siostrę - Zofię Smogulecką, zamężną za Jana Kołudzkiego, a następnie na ich syna - Aleksandra Kołudzkiego, kanonika gnieźnieńskiego, proboszcza rzeczyckiego, etc. Oprócz niewielkich wsi Jordanowa i Mochelka w skład tych dóbr wchodziły: Smogulec, Gołańcz, Budki, Prostkowo, Potulin, Chawłodno i in. Tak więc ciekawostką jest, że wieś J., którą spokojnie można by nazwać "głęboką prowincją", związana była z tak zacnymi rodami.
Ciekawe nazwiska można też znaleźć w księgach metrykalnych z Tuczna, do której to parafii należało Jordanowo od XVIII w. Na przykład gdy w 1715 r. urodziła się córka Macieja i Teofili Łukowskich - Dorota Barbara Teofila - dziecko do chrztu nieśli Maciej Lubstowski, syn starosty kruszwickiego i Dorota Gembicka, kasztelanowa inowrocławska. W tym samym roku ksiądz Kołudzki pozywał Łukowskich o nielegalną posesję, co prawdopodobnie było przyczyną zniknięcia tej rodziny z Jordanowa.
W 1718 r. znajdujemy tu Antoniego Macieja Pławińskiego z żoną Katarzyną, którym urodziła się córka Marianna Magdalena. Tym razem na chrzest nie przyjechał nikt znaczny; dziecko do chrztu nieśli zarządcy z Tuczna - Kazimierz Lniski i Teresa Świerczyńska. Właścicielem dóbr nadal był ks. Kołudzki lub jego rodzina. Pewne sumy na Jordanowie zapisali oni Wojciechowi Sczanieckiemu h. Ossoria, synowi Jerzego i Heleny Grabskiej h. Pomian, który swoje pretensje zgłaszał w 1739 r.
Wśród właścicieli (zarządców) Jordanowa przewinęła się także rodzina Wolskich. W 1732 r. opiekun małoletnich synów Józefa Hieronima Wolskiego: Marcina, Stanisława i Wojciecha – Marcin Będkowski zobowiązał się sprzedać Jordanowo, Mochelek i Pałętowo - Władysławowi Rożnowskiemu, łowczemu latyczowskiemu, pułkownikowi królewskiemu. Około 1740 r. dziedzicem wsi został Franciszek Antoni Kraszewski h. Boleścic, ożeniony około 1720 r. z Katarzyną Wałdowską z Gogolina. Z tego związku pochodziły dzieci: Antonina zamężna z N. Zakrzewskim a następnie z Antonim Krojerem, ekonomem koneckim i 3-o v. z Jakubem Krupeckim; Marianna zamężna z Franciszkiem Wysockim; Jan Aleksander (1730-1787), ożeniony z Wiktorią Bnińską z Łodzi h. Łodzia i Barbara Justyna zamężna z Józefem Hutten-Czapskim h. Leliwa (1719-1789), skarbnikiem kruszwickim. Za czasów Kraszewskiego Mochelek wyłączono z dóbr jordanowskich, a jego dziedzicem został Bartłomiej Wolski.
Żona Franciszka - Katarzyna Kraszewska zmarła w 1755 r. i pochowana została u ojców reformatów w Łabiszynie. Dobra po ojcu odziedziczył Jan Aleksander, generał-major wojsk koronnych, pięciokrotny poseł na sejm. Następnie około 1780 r. wieś należała do Jana Hugusteni (?) i Eweliny Marjanny Paneberkówny, a po III rozbiorze Polski przeszła w ręce niemieckie.
Na początku XIX w. we wsi istniał folwark oraz dwór, wzniesiony dla ówczesnych właścicieli - rodziny Schwarz. Mieszkały tu także rodziny Falck (Falk), Giese, Kubatz (na olędrach), Lange, Pufahl (Puphal), Radig, Rehbein, Schmeckel, Teskel, zaś z rodzin polskich możemy wymienić Zawikowskich oraz Dormowiczów (pod k. XIX w). W połowie XIX w. oberauptmann Jan Ludwik Schwarz dawał w Warszawie ogłoszenie o sprzedaży „tryków” pochodzących z własnej hodowli. Później był on także radcą królewskim i kawalerem orderów (oczywiście niemieckich). Zmarł 18 stycznia 1867 r. w Inowrocławiu, a pochowany został (22-go) w Jordanowie.
W 1872 r. właścicielem majątku był już Ludwik Kramer, w tym czasie dobra obejmowały 2524 morgi, w tym 2269 m. ziemi uprawnej, 145 m. łąk i pastwisk, 64 m. lasów i 46 m. wody (w 1880 r. ogółem 644 ha).. Czysty dochód gruntowy wynosił 3749 talarów. W 1880 r. wieś liczyła 6 domów z 69 mieszkańcami. Była siedzibą gminy wiejskiej do której należał Mochelek (1 km. na płn.) oraz Olędry (2 km. na zach.) z 10 domami i 79 mieszkańcami wyznania ewangelickiego. Stanowiła także dominium o areale 2490 mórg, do którego z kolei należał Jordanówek (Jordanówko, 1 km. na zach. od majątku gł.) z 12 domami i 252 mieszkańcami. Nieistniejący obecnie dwór wzniesiono dla Kramerów, w miejscu starszego budynku, na początku XX w. W 1913 r. dobra rycerskie J. wraz z folw. Jordanówko obejmowały 667 ha, w tym 586 ha ziemi uprawnej, 21 ha łąk i pastwisk, 20 ha lasu, 33 ha nieużytków i 7 ha wody. W gospodarstwie hodowano 88 koni, 204 szt. bydła plus 95 cielaków, 673 owce i 194 szt. trzody chlewnej. Gospodarstwo posiadało własną mleczarnię parową. Właścicielem nadal był Ludwig Kramer, zaś zarządcą majątku jego syn Bruno (ur. 16 listopada 1871 r.). Wspomniane Jordanówko znajdowało się 1,5 km na zachód od głównego majątku, zaś Pałętowo o którym również mowa w opisie - 3 km na zachód.
Dnia 29 października 1910 r. Bruno Kramer ożenił się w Warmbrunn (Cieplice, obecnie część Jeleniej Góry) z Marią Jadwigą Elisabeth von Reiswitz (ur. 6 grudnia 1885 we Wrocławiu), córką Horsta von Reiswitz i Marii Jadwigi Heimbs. Dwa lata później (20 września 1912) w J. urodziła się ich córka Charlotta. Według miejscowej legendy, dziewczyna zakochała się w Polaku, zaś rodzina surowo zabroniła jakichkolwiek z nim kontaktów. W dniu 5 lutego 1939 r. popełniła samobójstwo. Pochowano ją na miejscowym cmentarzu ewangelickim.
Po wyzwoleniu Polski w poszczególnych areałach majątku nie zaszły większe zmiany. Obszar J. nadal obejmował 667 ha, z czego 567 ha stanowiły ziemie uprawne. Dochód gruntowy wynosił 3955 talarów. Oficjalną właścicielką J. była wówczas Eliza Kramer. Zapewne chodzi tu o żonę Brunona - Elisabeth, na którą majątek był zapisany. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli koni, owiec i bydła, ale także w uprawie buraków cukrowych. Do majątku dochodziła kolejka wąskotorowa, która transportowała buraki do cukrowni w Tucznie.
W 1930 r. Jordanowo liczyło 290 mieszkańców. We wsi znajdował się też wiatrak oraz wyszynk trunków Schulke’go. Bruno Kramer zmarł 19 października 1943 r. i pochowany został w grobowcu rodzinnym w J. Reszta rodziny wyjechała stąd w styczniu 1945 r., w obawie przed nadciągającą armią radziecką. W okresie 1943-45 wieś nosiła nazwę Odalshofen. Po wojnie dobra Kramerów zostały znacjonalizowane i stały się własnością Skarbu Państwa Polskiego. Od respondentów dowiedzieliśmy się, że dwie potomkinie tej rodziny, siostry Kramer, mieszkają w Monachium i w miasteczku Bitburg w Nadrenii-Palatynat.
W okresie powojennym dwór służył jako mieszkania. Przez lata popadał w ruinę, a po przemianach 1989/90 stał się własnością prywatną. Przez cały okres powojenny nie przeprowadzono tu żadnych remontów i w 2011 r. niespełna stuletnia historia budynku zakończyła się jego wyburzeniem. Pomimo faktu, że właściciel zobligowany był do podjęcia odbudowy, już od 12 lat na zarośniętym gruzowisku nic się nie dzieje.
Opracowanie własne na podst. badań terenowych i dostępnych źródeł w Internecie.
Mapy archiwalne:
Sygn.: 11772294 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3174_Pakosch_1944_UMK_orig.jpg
Sygn.: 16986 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte, ark. poj. /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_253_Hohensalza_ca1893_DRMC5820253.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wraz z przylegającą od zachodu oficyną wybudowany był na rzucie litery "L". Korpus główny zorientowany był w osi N-S i fasadą skierowany na wschód, piętrowy, nakryty dwuspadowym dachem, w całości podpiwniczony. W fasadzie znajdował się nieznaczny ryzalit, poprzedzony arkadowym gankiem dźwigającym duży balkon z tralkową balustradą. Trójosiowa wystawka zwieńczona była trójkątnym frontonem z oculusem. Od północy budynek posiadał dostawioną w późniejszym czasie parterową przybudówkę. W części ogrodowej od strony zachodniej (w załomie brył) znajdował się duży taras, na który prowadziły schody ujęte murkami.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest całkowicie przeobrażony, głównie z powodu wyburzenia części dawnej zabudowy gospodarczej i likwidacji dróg wewnętrznych.

Park

Brak. Park dworski w Jordanowie istniał do 1945 r., a w latach powojennych został całkowicie wykarczowany. Na parkowy starodrzew składały się dęby, buki, jodły i wiele innych rzadkich gatunków drzew. Obecnie teren parku - zarówno części ozdobnej jak i dawnych sadów stanowią pola uprawne. Od zachodu do parku przylegał cmentarz rodowy właścicieli, łączący się od południa z rosnącym tu mieszanym lasem. Drzewostan znajdujący się na cmentarzu z czasem zdominowały liczne samosiewy. Nagrobki częściowo rozkradziono, zachował się jedynie grób Charlotty, a obok niego grobowiec rodzinny Kramerów.

Inne

Zabudowania gospodarcze z pocz. XX w.
Ruiny spichlerza z XVIII w. - niedostępne
Stara szkoła.
Zabytkowa zabudowa wsi z pocz. XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Marek Kujawa3 lata i 2 miesiące temu
Minęło już ponad 5 lat od wyburzenia dworu, którego warunkiem była jego odbudowa. Właściciel prywatny nie zrobił kompletnie nic, ruiny zarosły krzakami, a Urząd Gminy nic nie może zrobić. Jakbyś ktoś miał jakieś złudzenia - jeżeli zabytek jest w rękach prywatnych - zdany jest tylko na łaskę i niełaskę właściciela.
Marek Kujawa8 miesięcy temu
Stan "zabytku" na rok 2023 - bez zmian!
Marek Kujawa7 miesięcy temu
Warto tu dodać jeszcze zdjęcie ruin XVIII-wiecznego spichlerza, które nie wiadomo czy jeszcze istnieją. Cały teren wykupiła osoba prywatna, a przez kilkanaście lat zarósł on całkowicie samosiewami.