Ptaszkowo

Stan obecny

Teren J.S.T. albo prywatny

Historia

Dwór z XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1298 r. i dotyczy kościoła p.w. świętego Piotra w Ptaszkowie Małym. Z Ptaszkowa pisał się w latach 1354-60 niejaki Pasko, 1360-78 Janusz, 1378-85 Paweł, kanonik poznański, 1381 Przybysław, 1383-99 Andrzej i Mikołaj, 1389-98 Przybysław i w 1390 r. Sędziwój. Spośród w. wymienionych szczególnie znani byli Andrzej i Mikołaj, którzy brali udział w wojnie domowej 1383 r. Rezydowali na zamku kłębowskim, zaś wspólnie z załogą zamku w Zbąszyniu złupili okolice Grodziska. Janko z Czarnkowa nazwał ich „fratres haeredes de Ptaszcowo” (bracia spadkobiercy z Ptaszkowa). W 1386 r. poddali oni fortalicję królowi Władysławowi, dzięki czemu uniknęli jurysdykcji pomniejszych sądów, albowiem król nakazał, że ich sprawy mogą się toczyć jedynie przed starostą wielkopolskim i na wiecach walnych. Już na przełomie XIV i XV w. wieś była podzielona na P. Małe i Wielkie. Właściciele już w XIV w. zaczęli nazywać się Ptaszkowskimi. W 2. poł. XV w. część wsi znalazła się w rękach rodziny Opalińskich (Opaleńskich, Opalenickich), którzy w XVI w. wyremontowali drewniany kościół. W czasach reformacji świątynia nie przeszła w ręce innowierców. Stało się to dzięki zesłanemu do Ptaszkowa dominikanowi, Pawłowi Sarbinowi. Od 1610 r. prowadzone były w Ptaszkowie księgi parafialne. Ok. 1564 r. z prawie 9 łanów osiadłych Ptaszkowa płacono biskupom poznańskim po 2 grzywny i 9 groszy dziesięciny. W 1580 r. Ptaszkowo Małe miało 6 łanów osiadłych, 1 zagrodnika, komornika, rzemieślnika, wiatrak i gorzelnię. Ptaszkowo Wielkie miało w tymże roku 8 i ćwierć łanów osiadłych, 4 zagrodników z rolą, 3 zagrodn. bez roli, 3 komorników i gorzelnię. W rękach Opalińskich Praszkowo znajdowało się do 1671 r., kiedy to Jan Leopold Opaliński sprzedał obydwie części wsi Franciszkowi Sokołowskiemu z Warzymowa. Dwa lata później Sokołowski sprzedał dobra Hiacyntowi Kęszyckiemu. W 1678 r. z Teresą Kęszycką ożenił się Wojciech Cielęcki. Dobra nie przeszły na Cielęckiego w wianie – odziedziczył je syn Hiacynta – Jan Wojciech Kęszycki ożeniony z Teofilą Kwilecką. W 1698 r. Kęszyccy sprzedali dobra Janowi z Konar Małachowskiemu, sędziemu ziemskiemu poznańskiemu. W 1. poł. XVIII w. dziedzicami Ptaszkowa byli Koszutscy h. Leszczyc; Maciej i jego żona Zofia. Dziedziczka zmarła 18 paździenika 1745 r. i pochowana została w Woźnikach. Dziedzic wkrótce ożenił się ponownie, z Franciszką Mańkowską h. Zaremba, z którą mieli syna Macieja Błażeja, późniejszego chorążego w. p. Koszutski zmarł ok. 1749 r., zaś druga żona 3 lata później. Wieś przeszła na Bieczyńskich, a następnie Malechowskich h. Awdaniec, z których Jan (1640-1709) ożeniony był przed Maciejem K. z w. wym. Zofią Koszutską. Ich synem był Kazimierz Malechowski (1670-1735), ożeniony z Franciszką Strzelecką. Mieli oni dwie córki: Konstancję i Mariannę, która w 1736 r. wyszła za Teofila Rozdrażewskiego. Z tego związku pochodziło pięcioro dzieci: Zofia, Franciszka, Wiktoria, Maciej i Kazimierz. Strzelecka rozwiodła się, by w 1753 r. wyjść za Jana Watta-Belęckiego h. Samson. Jednak więcej dzieci już nie miała. Trzy lata później Franciszka sprzedała Ptaszkowo byłemu mężowi (Rozdrażewskiemu) za 200 tys. złp. W 1763 r. w Ptaszkowie ich córka Zofia Rozdrażewska wyszła za Ignacego Zabłockiego, pułkownika wojsk pruskich. Jej siostra Franciszka rok później zaślubiła Pantaleona Bieczyńskiego, wojskiego wschowskiego. Trzecia siostra, Wiktoria, wyszła za Ludwika Poleskiego. Brat Kazimierz ożenił się z Katarzyną Korzenicką.
Ok. 1773 r. pomiędzy Rozdrażewskimi a Józefem Mielżyńskim z Borzysławia toczyły się spory graniczne. W 1783 r. miała miejsce sprawa spadkowa po zmarłym Franciszku Rozdrażewskim. Ptaszkowo odziedziczył Maciej, który już w 1785 r. sprzedał wieś Józefowi Tyburcemu Żółtowskiemu, miecznikowi wschowskiemu, zapominając jednocześnie o prawie do spadku brata Kazimierza. W tym okresie we wsi wybudowano nowy dwór, w którym 6 marca 1786 r. odbyła się kolejna sprawa spadkowa o Ptaszkowo. Żółtowski wyznaczył dwie schedy: Ptaszkowo Wielkie oraz P. Małe z gościńcem. Kazimierz R. wybrał schedę drugą; mieszkał w Pt. Małym do swojej śmierci w 1810 r. Maciej Rozdrażewski do swojej śmierci w 1796 r. mieszkał w Poznaniu na Garbarach.
Józef Żółtowski (1742-1818) ożeniony był z Anielą Bieczyńską h. Łodzia, z którą mieli córkę Barbarę i syna Jana Gaudentego Walentego (1778-1854). W 1803 r. w Białczu Starym Jan Żółtowski ożenił się z Józefą Zbijewską h. Rola (1787-1846), z którą mieli 4 synów: Stanisława (1810-1867), Marcelego (1812-1901), Adama (1814-1880) oraz Franciszka Józefa Wincentego (1816-1894). Jan Żółtowski oprócz Ptaszkowa był dziedzicem dóbr Ujazd. Za jego rządów posesorem Pt. był Antoni Kurowski ożeniony z Marciną Piątkowicz. Od ok. 1843 r. dziedzicem Ptaszkowa został po ojcu Adam Żółtowski, ożeniony z Celiną Czarnecką h. Prus/III (1826-1896). Z tego związku pochodziło siedmioro dzieci: Józef, Edward, Konstanty, Helena, Ewa (Ewelina) Maria Florentyna Koletta, Celina oraz Jan.
W 1885 r. Ptaszkowo składało się z wsi kościelnej tworzącej okręg wiejski i okręgu dominalnego. XIX-wieczny podział na owe dwa okręgi, odzwierciedlał dawniejszy podział wsi na Ptaszkowo Małe i Wielkie. Leżały one po obu stronach tzw. „Strugi Grąbkowskiej”, wpadającej pod Puszczykowem do kanału obrzańskiego. Łącznie we wsi znajdowały się 34 domy z 263 m-cami, w tym 250 katolików i 13 ewangelików. Obie domeny posiadały łącznie 14 domów i 242 m-ców wyznania katolickiego. Obszar majątku należącego do Żółtowskich wynosił 775,72 ha, w tym 679,65 ha ziem uprawnych, 59,14 ha łąk, 15,34 ha pastwisk, 20,68 ha nieużytków i 0,91 ha wody. Do celów oszacowania podatku wykazywano 8995 marek czystego dochodu gruntowego. Dziedzic Józef Żółtowski zmarł we Wrocławiu, dnia 16 kwietnia 1889 r. Małżonka Cecylia przeżyła go o 7 lat i zmarła w Ujeździe, dnia 12 stycznia 1896 r. Tam też została pochowana. Dobra odziedziczył syn Jan (1860-1921), ożeniony z Ludwiką Marią Stanisławą Niemirowicz-Szczytt h. Jastrzębiec (1879-1938). Jan i Ludwika mieli córkę Franciszkę (1903-1948) oraz syna Jana (ur. 1906), który nie zdążył ukończyć gimnazjum; zmarł 15 stycznia 1921 r. Dobra oficjalnie odziedziczyła córka Franciszka, która dopiero w 1937 r. wyszła za mąż, za Aleksandra Tadeusza Pragłowskiego h. Radwan (1895-1974), z którym prawdopodobnie nie mieli potomstwa. W 1926 r. pod zarządem Franciszki Żółtowskiej dobra w Ptaszkowie liczyły 855,25 ha, na co składało się 737,52 ha ziem uprawnych, 73,86 ha łąk i pastwisk, 33,4 ha lasów, 9,56 ha nieużytków i 0,91 ha wody. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 3280,58 talarów. Po 2. wojnie światowej dawny majątek został zabrany przez Skarb Państwa Polskiego. Na bazie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Po likwidacji Kombinatu w Ptaszkowie części dawnego folwarku poprzechodziły w ręce prywatnych właścicieli.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
5951 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3764_Gratz_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

W płd. części dawnego parku w Ptaszkowie wznosi się budynek, który z całą pewnością stoi na miejscu dawnego dworu. Jest to więc albo przebudowany dwór albo nowy budynek wybudowany na jego miejscu. Jego rzut przypomina dużą literę „E”, obróconą lekko w prawo i zorientowaną dłuższą osią w kier. W/SW-E/NE. Fasadę stanowiła elewacja od str. S/SE, zamknięta po bokach długimi, mocno wysuniętymi skrzydłami, dobudowanymi prawdopodobnie współcześnie (aczkolwiek prawe z nich mogło istnieć już na pocz. XX w., co widzimy na starych mapach). Od dworu do kościoła biegła aleja przez park, nieistniejąca obecnie.

Park

Park dworski XIX/XX w. o pow. niecałych 4 ha, z czego ok. połowa stanowi łąki oraz nieużytki. Park nie posiada wyodrębnionej działki ewid. Największa z działek, na której znajduje się duży fragment parku, to nr ...218/1 o pow. 4,3969 ha (Geoportal, 30.03.2018 r.). Obejmuje ona także - w swojej płd. części - duży fragment podwórza gospodarczego. Ponadto fragmenty parku znajdują się na kilku mniejszych dz. od str. północnej. Wschodnią granicę parku stanowi Kanał Grabarski, który zasila w wodę dwa parkowe stawy. Łącznie z terenem kościelnym park mógł liczyć niegdyś nawet ok. 5,5 ha.

Inne

Rządcówka, szach., 1. poł. XIX w.
Obora, mur., pocz. XIX w.
Czworak (dom nr 9), XIX w.
Karczma, barokowa, k. XVIII w.
Kościół, neoromański, 1904 r., par. p.w. świętych Apostołów Piotra i Pawła

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011